Geloof, Kennis en Openbaring

Inleiding

Van beneden af, vanuit menselijk perspectief (psychologisch - wetenschappelijk) zijn de geloofsvoorstellingen een vorm van projectie. Omdat in de wetenschap God niet als verklariing mogelijk is (etsi Deus non daretur) kan de wetenschap geen uitsluitsel geven over de goddelijke realiteit waarop de projecties zich richten.
Wie gelooft gaat er vanuit dat die voorstellingen kloppen, dwz dat er een goddelijke werkelijkheid aan beantwoordt, die aanleiding gaf voor de geloofsideeën. Dan is er een God die van zich liet horen en inzichten geeft. Dat is het theologische uitgangspunt. Hoe ziet het het geloof er 'van bovenaf' uit?

God
Met God bedoelen we niet de blinde kracht die natuurkundigen in een superwet proberen te vatten. Evenmin bedoelen we het hoogste zijnde van de filosofische systemen en ook niet de eerste oorzaak, de onbewogen beweger of het Opperwezen van de natuurlijke theologie en de Godsbewijzen¹, evenmin de macht achter of van de werkelijkheid die je kan maken en breken (Kuitert). Laten we voorlopig niets invullen en het zo vaag en open houden als maar kan en van 'Iets' spreken. (als in: ik geloof wel dat er Iets is). Hoe vult de Bijbel dit Iets in? God: het geheim van de werkelijkheid (Jüngel)

Iets, God neemt het woord²
Hij spreekt, Hij roept het licht en het droge tevoorschijn. Hij gebiedt de wateren hun plek, hij vraagt: "Adam waar ben je?", Hij roept Abram om op weg te gaan. Hij stuurt Mozes naar de Farao. Hij stelt zich voor als Jhwh, Here. Hij sluit een verbond met Israël. Hij waarschuwt door de profeten om een ramp - het verlies van het land - te voorkomen. Er komt een punt dat het te laat is, dan lijkt Hij zijn volk in de steek te laten en wordt de bevolking naar Babel gedeporteerd. Hij ziet uiteindelijk toch weer naar zijn volk om en stuurt Cyrus om het te doen terugkeren uit de ballingschap.

Hij is zo bewogen om zijn volk en om alle andere volken, dat Hij tenslotte zelf komt in Jezus. In diens woorden en daden, in zijn lijden en sterven openbaart God wat er leeft op de bodem van zijn hart: liefde voor zondaars, ontferming voor wie te kort komen, kritiek voor wie neerkijken op hoeren en tollenaars en oordeel voor wie niet omzien naar bedelaars. Jezus is het Woord van God bij uitstek.

Tegelijk maakt God duidelijk wat er schuilt in ons hart. We bllijken mensen te zijn van goede bedoelingen, klein en onzeker geloof, hoop vermengd met wanhoop, liefde en ikzucht door elkaar. Jezus irriteert, roept tegenwerking op, verzet en geweld. Op het laatst wil iedereen van hem af. Hij sterft aan een kruis. Daaruit blijkt hoezeer wij de weg kwijt zijn: vervreemd van God, van elkaar en van onszelf.

Op dat moment lijkt alles verloren: Gods liefde legt het af tegen ons geweld. Maar dan gaat het heel verrassend verder. Op de Paasmorgen blijkt Jezus de levende. Gods liefde is sterker dan onze afwijzing! Hij zoekt ons zelfs op, niet om vernietigend te bestraffen, maar om ondanks alles met ons verder te gaan. De dood van Jezus mag gelden als een offer waardoor Hij mensen voor zich inneemt (verzoening). Zo maakt Hij een nieuw begin mogelijk: een leven van geloof, hoop en liefde. Hij nodigt mensen daartoe uit door het evangelie. Zo vernieuwt Hij de levens van mensen. Het eerste begin van een volledige herschepping van hemel en aarde.

Geest
Het 'Iets' waar we mee begonnen, God, de Here is persoonachtig. Hij spreekt en handelt uit liefde. Hoe anders dan de God van filosofen en geleerden!
Het beste woord voor Hem is Geest (Hebr Ru'ach): ongrijpbaar als de wind, onzichtbaar maar wel voelbaar, verfrissend als een bries, overal aanwezig als de lucht, noodzakelijk als adem, inspirerende bezieling.
Deze creatieve Geest is niet van energie of deeltjes zoals de geschapen werkelijkheid, maar anders: transcendent en ongeschapen. Heel de werkelijkheid is zijn³ werk, kan niet zonder Hem bestaan, en ondergaat zijn heilzame invloed: storend voor wie leven ten koste van anderen, inspirerend voor wie verlangen naar vrede en recht.

We kunnen dit Bijbelse beeld goed combineren met wat de wetenschap ons leert over de werkelijkheid:
Het is de Geest die aan het begin van alles staat. Hij riep uit het absolute niets de oerknal tevoorschijn: energie en deeltjes. Die chaos legde Hij de orde van zijn natuurwetten op. Die wetten en de bijbehorende constanten zijn zo zorgvuldig samengesteld dat daaruit een planeet aarde tevoorschijn komt, met precies de goede voorwaarden om leven mogelijk te maken. Dat leven uit levenloze materie – tegen de wet van de entropie in! - tevoorschijn komt is een nieuwe scheppingsdaad van de goddelijke Geest. Levensvormen zelfs in toenemende complexiteit: planten (vegetatief), dieren (bewustzijn) en tenslotte mensen (zelfbewustzijn). Dat is toch geen spontane zelforganisatie van de materie?

Beschaving
Het is door de Geest van God dat mensen

• de waarheid proberen te ontworstelen aan het onbekende (wetenschap) en boven water proberen te krijgen (rechtszaak); bedrog en leugens veroordelen
• vrede en vrijheid proberen te veroveren op oorlog en geweld; verwoesting en bloedvergieten afwijzen
• het goede (gerechtigheid) nastreven en het kwade willen terugdringen; onrecht, armoede en honger afkeuren;
• uit stomme stof (lucht, verf, marmer) mooie, sprekende dingen willen maken (muziek, schilderijen, beelden) en daarvan genieten
• uit losse woorden de mooiste gedichten en verhalen weven (literatuur) om onze diepste gevoelens, angsten en verlangens op te diepen uit het onbewuste
• leven van brood alleen ervaren we als leegte, dat is ons te weinig: we vragen naar de zin van ons leven, de betekenis van het bestaan.

Hoe goed passen deze dingen bij wat de Bijbel over de Geest van God duidelijk maakt!

Evangelie
Gelovend aan de invloed van de Geest op de werkelijkheid is het niet zo moeilijk meer om ook de volgende dingen van het evangelie van Jezus Christus te geloven: De Geest

• stelt Jezus in staat ziekte, doofheid, blindheid, verlamming, bezetenheid, isolement te overwinnen, zonde en schuld te vergeven.
• maakt uit een zondaar een rechtvaardige (bekering, wedergeboorte)
• wekt geloof/vertrouwen, hoop en liefde waar wantrouwen, wanhoop en wanliefde zijn
• geeft aan doodsbange⁴ en gedesillusioneerde⁵ discipelen, die zichzelf vreselijk waren tegengevallen⁶  moed om een christelijke gemeente te vormen.
• geeft aan de gestorven Jezus een opstandingslichaam of nieuwe bestaanswijze en belooft aan zijn volgelingen hetzelfde, eeuwige leven.
• zorgt op het eind van alles voor de volledige doorbraak van het koninkrijk van God in onze wereld: een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, alles en iedereen vervuld van zijn heerlijkheid. Alle tranen gedroogd. De dood overwonnen. De oorlog wordt niet meer geleerd.

Uit het niets iets maken
Lees het voorgaande nog eens over, en let dan eens op de vele vormen van niets. Ik heb ze groen gemarkeerd. Dit is wat God doet: het niets overwinnen. De Iets, God, Here is een scheppende Geest.
Een gebed tot deze God zou het volgende kunnen zijn.

Weerstand
Het werk van de goddelijke Geest roept verzet op en tegenwerking: de materiële basis van alle dingen, ook van mensen laat zich voortdurend gelden. Er is het geweld van de natuur en bovenal de ellende die mensen elkaar en zichzelf aan doen. Het is belangrijk om God niet van deze dingen de schuld te geven. Hij is puur goed, een en al liefde. Voortdurend werkzaam om zijn schepping te voltooien als zijn Koninkrijk. Daartoe heeft Hij haar in den beginne die ontwikkelingsrichting gegeven. Daarom draagt Hij haar elke dag. Daartoe lokt of trekt Hij haar vanuit de toekomst door zijn Geest.

Almacht?
De almacht van God betekent dus niet wat wij meestal daaronder verstaan: dat Hij zomaar even alles kan. En nog veel minder dat alles naar Zijn wil verloopt. Er gebeuren veel ronduit kwalijke dingen die de komst van het Koninkrijk blokkeren, vertragen, terugdringen. Anders gezegd: Het is een gevecht, een worsteling van de Geest met de harde werkelijkheid. Hij lijdt ook verliezen: elke keer als de waarheid sneuvelt, als de vrede verloren gaat, als mensen sterven van de honger, als iemand uit wanhoop de hand aan zichzelf slaat. Als we desondanks geloven dat Hij almachtig is, dan spreken we daarmee uit, dat Hij die verliezen hebben kan. Hij is onuitputtelijk en blijft onvermoeibaar zichzelf. Daarom hebben we vertrouwen op de goede afloop: op het eind van alles is er Eén die alle touwtjes in handen heeft: Onze Vader in de hemelen, de God van Jezus, de Scheppende Geest.

Tegenmacht?
Is de te overwinnen tegenwerking een zelfstandige tegenmacht? Het is prima om alle verzet en kwaad en rampspoed als duivel te personifiëren en te bidden 'verlos ons van de Boze'. Maar ergens is het te veel eer voor het niets in zijn vele vormen. Christenen zijn monotheïsten, geen dualisten die behalve aan God ook nog aan het bestaan van een metafysische duivel, demonen, goden, machten en krachten geloven. Voor die dingen is in ons wereldbeeld toch al geen ruimte meer: negatieve ervaringen duiden we in andere termen, bv medische (genen, depressie, psychose), politieke (ideologie, propaganda) of economische (marktwerking, multinationals)

Het boze en kwade is in de eerste plaats iets in jezelf. Niet het bevrijdende spreken van de goede Geest, maar een stemmetje dat uit jezelf opkomt: uit je angsten, begeerten, wanhoop en trauma. Een stem die je aankleedt en voorstelt als duivel, demonen, goden, machten, krachten. Een stem die je wil doen geloven dat er geen Geest is. Geen heilzame, goddelijke invloed op jou, de mensen, de wereld. Dat het verlangen naar geloof, hoop en liefde slechts een wensdroom is, waar geen realiteit aan beantwoordt. Dat er alleen materie is, struggle for life en survival of the fittest. Dat je bent wat je eet en dat je ziel of zelfbewustzijn een nuttige illusie is. Het is een verleidelijke stem. Daarom leerde Jezus ons ook bidden: leid ons niet in verzoeking...

De waarheid is dat die negatieve  stem geen deel uit maakt van de ultieme werkelijkheid; het is een van de vele vormen van niets. Zoals nepnieuws en leugens niets zijn, maar helaas wel een kwalijke invloed uitoefenen. Of zoals de antisemitische vooroordelen konden samenballen tot een geest van fascisme die een heel volk al zijn beschaving deed vergeten om in de vernietigingskampen Joden en andere minderheden om te brengen.
Er kleeft ook wel negatiefs aan de geschapen werkelijkheid, maar de schepping zelf is in Gods ogen goed, zeer goed.

Waarom?
De grote vraag is wat mij betreft niet langer of God wel almachtig is. Dat is Hij, maar anders dan gedacht: in de toekomst zal het blijken. De vraag waarom Hij het kwaad toelaat, wijzigt dan in 'waarom gaat Hij deze lange, moeizame weg met zijn schepping en de mensen?' Hoeveel jaren en eeuwen zal het duren voor zijn Rijk gekomen is?
Daarop is geen antwoord te vinden. Jezus zelf wist het evenmin en wilde dat wij ons daar niet mee zouden bezig houden. Voor hem was iets anders belangrijk: dat je God vertrouwt, liefhebt en zijn wil doet. Dat je de waarheid bent toegedaan, voor de vrede leeft, de gerechtigheid dient, en hart hebt voor je naaste. Op de praktijk komt het aan: of we meedoen⁷ met God en zijn Rijk verhaasten, of dat we Hem tegenwerken en zijn Rijk vertragen. Daar vinden we de zin van ons leven.
Of om het hele verhaal in de woorden van Paulus samen te vatten: Wij weten dat de hele schepping nog altijd als in barensweeën zucht en lijdt. (Rom 8: 22 NBV21)

Met elkaar
Laten we zo leven dat we Gods licht in onszelf en bij elkaar gaande houden door naar elkaar om te zien. Er is zoveel traagheid. Er zijn zo gemakkelijk misverstanden. Er is zo vaak gedoe en geruzie over bijzaken waardoor het licht nog zou doven. Laten we het kwade overwinnen door het goede (Rom 12: 21 ) Als ik de liefde niet had...(1 Kor 13: 13)
 

-----

¹ Dat zijn projecties die niet kloppen.
'Iets' meldt zich. Wie of wat dat is, is eerst nog volstrekt onduidelijk. Wie de stem hoorden, waren verrast en wisten niet wat hun overkwam (Abram, Mozes, Samüel). Ze beleven het als iets dat fascinerend en vreeswekkend tegelijk (heilig), een grootheid. Dat is de oer-betekenis van het Hebr El (God).
² Let eens op alle geel gemarkeerde woordjes die met spreken hebben te maken.
³ Geest is mannelijk in het Nederlands, in het Hebreeuws (Ru'ach) vrouwelijk, in het Grieks (pneuma) onzijdig.
⁴ Bang voor de elite in Jeruzalen en de Romeinse machthebbers, tegenstanders van Jezus die hem genadeloos uit de weg hadden geruimd.
⁵ Dat de Messias Jezus was gedood aan het kruis ipv dat het verhoopte Koninkrijk van God was gekomen.
⁶ De een had Jezus verraden voor een handvol geld, de ander had drie keer ontkend dat hij bij hem hoorde, allen waren gevlucht.
⁷ Tussen haakjes, want meedoen met God, dat doet me denken aan het mopje van de muis en de olifant. Ze lopen over een brug. Zegt de muis: wat zijn we toch aan het stampen, wat maken wij samen een lawaai...