0 Geloof, Kennis en Openbaring

Persoonlijk
Wat is geloven nu eigenlijk? Het eerste wat we moeten zeggen is, dat het helemaal ervan afhangt aan wie je dit vraagt.¹ Ik bedoel daarmee dat geloof nooit los van de gelovige mens voorkomt. Geloof is geen abstract ding.² Het zijn altijd concrete mensen die geloven en hun geloof is verbonden met hun manier van leven. De Farizeeër heeft een ander geloof dan de tollenaar. (Luc 18: 9 - 14) De barmhartige Samaritaan heeft er meer van begrepen dan de priester en de Leviet die het slachtoffer van de overval links lieten liggen. (Luc 10: 30 - 36)
Het is vooral de Deense theoloog en filosoof Kierkegaard geweest, die op deze dingen wijst. Volgens hem kan een mens op drie manieren in het leven staan (existeren). En dat is van invloed op alles, incl zijn geloof. Een verwante indeling vond ik bij Schreurs.³ Zij typeert de mens aan de hand van de relaties waarin hij leeft. Er zijn er drie:

1     Onpersoonlijke, manipulatieve, deterministische relaties (ik-het)
Slechts één van beide partners kan als subject (persoon) handelen, de ander wordt behandeld alsof hij een object (ding) is. Voorbeeld: de heer die zijn slaaf koopt op de markt en hem behandelt als zijn bezit. Waar het zo toegaat is er geen ruimte voor liefde, wederkerigheid en vrijheid.
In het geloof is er sprake van deze relatie wanneer de gelovige zichzelf als object ziet en beleeft, alsof hij een speelbal is in de handen van God. Zo bv Job die om voor hem ondoorgrondelijke redenen alles verliest wat hij heeft. Andere voorbeelden: de leer van verkiezing en verwerping (dubbele predestinatie) of de metafoor van de losprijs in de leer van de verzoening.
Het omgekeerde komt ook voor: de Baälpriesters proberen hun god te manipuleren met magische rituelen.

Bidden is in deze relatie proberen zover te komen dat je het onvermijdelijke accepteert (overgave) en je afhankelijkheid uitdrukken.

2     Contractuele, zakelijke relaties (ik-hij/zij)
Beide partners gaan alleen zakelijk met elkaar om. Voorbeeld: de baas van een bedrijf die zijn personeel inhuurt en betaalt naar prestatie. De baas kan de knecht vervangen door goedkoper personeel of een machine. De knecht kan de baas verwisselen voor één die beter betaalt. Waar het zo toegaat is er wel enigszins sprake van wederkerigheid en vrijheid, maar dan op het niveau van ‘voor wat – hoort wat’; niet van hart tot hart zoals dat in de liefde is.
Het komt nogal eens voor dat de omgang met God zich vooral in een zakelijke relatie voltrekt. Men ziet dan God als wetgever, zichzelf als knecht. Men verwacht dan een zekere beloning bij een leven volgens de tien geboden en vreest de straf bij overtredingen van de wet. Het naleven van de verbondsregels komt dan niet van binnenuit, uit toewijding.

Bidden is in deze relatie danken voor het goede in je leven en klagen om wat tegenvalt, schuld belijden en vragen om hulp.

3     Vriendschappelijke en liefdesrelaties (ik-jij)
Beide partners zijn in de eerste plaats in elkaar geïnteresseerd. De één is voor de ander onvervangbaar. Niet om wat hij of zij heeft of kan, maar om wie hij of zij is. In vrijheid en verantwoordelijkheid kiezen beiden voor elkaar. Voorbeeld twee volwassenen die voor elkaar voelen wat ze voor niemand anders voelen.
De spirituele relatie tussen God en mens is een bijzondere vorm van liefdesrelatie. Bijzonder (1) omdat God heilig is, en (2) omdat mensen zo onheilig zijn. Ze vallen tegen, zo blijkt uit het sleutelverhaal, de lijdensgeschiedenis van Jezus. Niemand neemt het voor hem op. Er schuilt veel lafheid, verraad, corruptie, onverschilligheid enz in mensen. Toch wil God met ons te maken hebben. In Jezus neemt Hij ons geweld voor lief. Hij wilde het hebben en Hij kon het hebben (Pasen). Hij geneest ons ervan (als we het waar willen hebben). In die grote liefde van God durven we ons falen en tekort onder ogen komen en vertrouwen we dat Hij als een liefdevolle, barmhartige Vader ons daarmee helpt. Zijn goede Geest brengt het nieuwe leven in ons op gang.

Bidden is in deze relatie wat het in een objectieve en een zakelijke relatie ook is (overgave resp vragen) maar vooral je openstellen voor God. Je zijn liefde te binnen brengen. Het licht en warm laten worden in je hart. Dan is er weinig meer te vragen. Je gebed is al verhoord nog voor het uitgesproken is. Vervolgens zo zuiver mogelijk leven: je doen en laten, je spreken en zwijgen laten bepalen door de liefde.

Belang
Als je de bijbel leest is het altijd goed om te letten op de spelers (mensen, God) in het verhaal en in welke verhouding ze met elkaar omgaan. Dan zul je bv ontdekken dat het conflict tussen Jezus en de Farizeeën voor een groot deel ook hierop vast zit dat Jezus in een liefdevolle relatie tot God staat. Hij noemt hem Abba Vader, en ziet zichzelf als zijn Zoon. De Farizeeën daarentegen benadrukken de regels van de wet benadrukken en vergeten de gezindheid.
Of neem de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan (Luc 10: 25-37). Daar heb je de rovers die een reiziger overvallen en voor dood laten liggen. Zij staan in een objectieve relatie tot hun slachtoffer. De priester en de leviet weten van regels en voorschriften, waardoor ze het slachtoffer met een wijde boog passeren. Zij laten hun leven bepaald worden door contractuele relaties. De Samaritaan tenslotte laat zijn hart spreken: hij wordt met ontferming bewogen en gaat een liefdevolle relatie met het slachtoffer aan.

Wat is dus geloven?
Geloven is een gerichtheid op God. Maar die gerichtheid is lang niet altijd zuiver. Leef je in absolute relaties of onderhoud je vooral contractuele relaties dan bederft dat je idee van God, je gebed, je uitleg van de Bijbel, je opvatting over de kerk, over zonde en verzoening, over de schepping enz.
Bij geloven hoort dan ook altijd weet hebben van wie je bent⁵ en hoe je in het leven staat (existeren) en proberen in vrije, liefdevolle relaties om te gaan met je naaste, met jezelf en met God.
Geloven brengt je onherroepelijk in een veranderingsproces waarin je met vallen en weer opstaan (Pasen!) je oude ik een beetje of veel overwint.⁴ Zo komt er ruimte voor Christus (Gal 2: 20) en het nieuwe leven dat Hij wekt (Joh 3). Zo word je meer de mens zoals je bedoeld bent. Je bent op weg naar je bestemming!
Het evangelie is één grote uitnodiging om met God als ‘een Vader in de hemelen’ om te gaan en om steeds meer vertrouwd met hem te worden.




-----
¹ Daarmee bedoel ik niet dat geloven iets heel subjectiefs, willekeurigs en grilligs is. Zo van: in ons land moet alles kunnen. Zolang een ander er geen last van heeft, ben je vrij om te geloven wat je wilt, al is het nog zo bizar. Als jij je er maar goed bij voelt, is het prima.
². Het is dus onzin om het zuivere geloof als eeuwige waarheden uit de Bijbelse verhalen te destilleren - dat is het klassieke misverstand. Laat staan dat je van de mensen nu kunt verwachten dat ze dat theoretische systeempje voor waar gaan aannemen. Het is niet voor niets dat de Bijbel het geloof vooral in verhalen overlevert In verhalen spelen mensen een grote rol spelen. Om hun geloof gaat het.
³ A. Schreurs, Psychotherapie en Spiritualiteit, 2001
⁴ Een beetje of veel maakt niet uit: je wordt niet afgerekend op het resultaat.
⁵ Weten wie je bent, gaat verder dan bewust zijn de manier waarop je in het leven staat. Je geloof ondergaat ook de invloed van de sociale, maatschappelijke positie die je hebt, van biologische (geslacht) en psychologische factoren.