In het kort
Uiteenlopende opvattingen
Zonder zingeving is deze wereld en je bestaan uiteraard zonder zin oftewel absurd. Er zijn mensen die dat inderdaad zo zien en beleven. Maar de meesten houden er een vorm van zingeving op na. Dat kan een seculiere (zonder God) of een godsdienstige (met God) zijn. Met Wessel Stoker1 denk ik dat seculiere en godsdienstige zingeving beide een goed antwoord zijn op de algemeen menselijke vraag naar zin en betekenis. Het is niet zo, dat alleen christelijke, gelovige mensen hun leven als zinvol kunnen beleven en het seculiere volksdeel niet. God dringt zich niet op maar laat mensen de keus hun leven met of zonder Hem in te richten. Zij kunnen ook zonder Hem het goede doen en zin ervaren.
Over het menselijk verlangen naar zin en het antwoord dat godsdienst daarop geeft, is veel discussie. Ligt het antwoord in het verlengde van de zinvraag (Tillich), of ondergaat de zinvraag een correctie onder invloed van het antwoord? (Barth) En wat te denken van seculiere antwoorden (Humanisme)? En van het nihilisme dat elke zin ontkent (Camus)? Daarover meer in de items van dit hoofdstuk. Hier wil ik beknopt onder woorden brengen dat (volgens mij) zin of betekenis ontdekken de keerzijde is van God die zich in je leven meldt. Goddelijke openbaring en menselijke ervaring zitten als kruis en munt aan elkaar.
Openbaring van God = ervaring van zin
Ik houd het er dus op dat openbaring de ervaring van zin en betekenis is. Je ogen gaan open voor het goede dat toch maar onder en achter het absurde schuil gaat. Voorbeeld: na een lange periode van grijze wolken en veel regen klaart het op: de zon laat zich weer zien en op alles valt haar warme licht. Het spreekt van God die onvermoeibaar met de wereld bezig blijft. Hij zal die niet aan de doodsmachten prijs geven, maar zijn Koninkrijk aan het licht brengen.
Andere voorbeelden: je geluk met de man of vrouw van je dromen, de natuur die weer uitloopt, de geboorte van een kind, herstel na ziekte, een ruzie bijgelegd, de vrede getekend, een breuk met zonde en een toewending naar het goede, een toevallige ontmoeting op een belangrijk moment, de waarheid in ere hersteld, een bijna ongeluk, een betekenisvolle droom, een kerkdienst die je raakt, enz.
Al deze voorbeelden zijn enerzijds heel gewoon. Er is niets bovennatuurlijks aan. Om die reden zal lang niet iedereen dit als openbaring ervaren. Maar je kunt het ook anders beleven: dat je iets ziet, hoort, voelt, bemerkt, vermoedt van het koninkrijk der hemelen dat als een vaste structuur onder de alledaagse werkelijkheid schuil gaat en nu even naar boven, aan de oppervlakte komt. Op datzelfde moment ziet de wereld er niet meer absurd uit. Je voelt voor korte of langere tijd vaste grond onder je voeten. Je kunt weer even vooruit op de weg van geloof, hoop en liefde2. Je weet ook waar het op aankomt: het komen van dit Rijk wil je niet in de weg staan en vertragen, maar waar mogelijk bevorderen, liefst verhaasten.
Wel in jezelf, niet uit jezelf
Wanneer je deze dingen beleeft, weet je dat je dit niet zelf bedenkt, je ervaart het als iets dat je overkomt. Het komt wel op in jezelf, maar het komt niet voort uit jezelf; het komt van buiten, van God. Hij laat je deze dingen zien en horen. Het is zijn Geest die je inspireert. God openbaart zich. Dat is een speciaal woord, ook in het Grieks. Openbaren =apo-kaluptoo, daarin zit het woordje kalumma= sluier. Openbaren is dus ontsluieren: een bruid die haar sluier wegdoet. Of onthullen: een doek over een schilderij wordt weggenomen, de gordijnen van het toneel schuiven open.3 Wat verborgen was komt aan het licht.
Enkele stellingen over Openbaring:
- Openbaring kun je niet los maken van de ervaring waaraan je die opdoet, is dus existentiëel.
Het is niet sec een mededeling over bovennatuurlijke waarheden - Openbaring is het ontdekken van zin en betekenis waardoor de wereld zijn absurde gezicht verliest
Het is een blik in het verborgene, je ziet iets van de hoogte en lengte, breedte en diepte van Gods nieuwe wereld
- Openbaring kan alleen maar verteld worden in menselijke woorden aan onze werkelijkheid ontleend. Andere hebben we nu eenmaal niet. Daarom schieten onze menselijke woorden ook altijd te kort: ze zijn niet echt geschikt om iets mee te delen over dat waar geen woorden voor zijn. We moeten onze taal tot het uiterste oprekken door onze verbeelding in te schakelen.
- Openbaring is niet subjectief jezelf maar wat wijsmaken of een roze bril opzetten, maar relationeel: het komt van God die zich aan jou toont
- Omdat Openbaring relationeel is, kun je jezelf gevoeliger maken voor het zien en beleven van deze dingen. Je groeit door mee te doen aan de liturgie of door meditatief bijbel lezen, bidden, stil zijn, door het geloofsgesprek met mede christenen, een dienstbaar leven, een sobere levensstijl enz.
- Openbaring komt niet tot stand bij een objectiverende, analyserende blik, of bij een onderwerpende, heerszuchtige, egocentrische houding
- Openbaring zal op buitenstaanders altijd de indruk wekken niet meer dan projectie te zijn, waaraan geen werkelijkheid beantwoordt'.
Ik breng de Openbaring van zin op de noemer van het Koninkrijk der Hemelen. Ik sluit zo aan bij de centrale categorie in de verkondiging van Jezus. Hij had het voortdurend over het Koninkrijk Gods4
- dat zowel toekomstig (komende) is,
- als aanwezig is in het hier en nu en zich toont (gekomen is), bv in Jezus' genezingen, bevrijdende wetsuitleg, genadige vergeving, betekenisvolle wonderen enz.
(Deze dingen lijken sterk op de voorbeelden hierboven in de tweede alinea.)
Andere godsdiensten en seculiere levensbeschouwingen zijn te zien als alternatieve, rivaliserende zingevingssystemen. In hoeverre die op Openbaring van Godswege terug gaan is omstreden. Is er een manier om dat uit te kunnen maken?
NB Dit is een beknopte, samenvattende omschrijving van wat ik me bij Openbaring voorstel. Onderdelen van dit thema werk ik in de komende tijd uit in items te vinden in dezelfde hoofdpagina 'zin ervaren (openbaring)'.
-----
1 W. Stoker, Is vragen naar zin vragen naar God, Zoetermeer 1993.
2 Vgl de brokken ijs in de rivier de Ohio waarover Eliza vluchtte naar de overkant en ontsnapt aan de slavenhandelaar Haley (H. Beecher Stowe, De Hut van Oom Tom). Of Psalm 84: 'van kracht tot kracht gaan zij steeds voort'.
3 De vergelijking gaat mank, want openbaring is altijd voorbijgaand, maar de onthulling van een schilderij, de ontsluiering van een bruid zijn blijvend. Idem de gordijnen van een toneel sluiten niet tijdens de uitvoering (hooguit tussen de bedrijven). Maar de beste vergelijking: een blik achter de coulissen slaan = weten wat er in werkelijkheid, ten diepste aan de hand is
4 Andere nieuwtestamentische categorieën zijn vooral het eeuwige leven (Johannes) en Gods gerechtigheid (Paulus).
Afkortingen
Bijbelboeken > Register kolom 2adhv = aan de hand van
Afb = Afbeelding
BGT = Bijbel in Gewone Taal
BHS = Biblia Hebraica Stuttgartensie (Hebr. OT)
CGK = Christelijk Gereformeerde Kerk
DL = Dordtse Leerregels
GNT = Griekse Nieuwe Testament (Nestle-Aland)
Gr = Grieks
HCat = Heidelbergse Catechismus
Hebr = Hebreeuws
HTB = Het Boek
HSV = Herziene Staten Vertaling
Lat = Latijn
LXX = Septuaginta (Griekse Vertaling vh OT; 250 - 50 vC)
LV14 = Leidse Vertaling 1914
M = Meditatie (bv 1 Kor 13M = Meditatie over 1 Kor 13)
NA - Nestle-Aland, 27-ste druk (Grieks NT)
NB = Naardense Bijbel (P. Oussoren, 2004)
NBG = Nederlands Bijbel Genootschap
NBG51 = Bijbelvertaling van het NBG (1951)
NBV21 = Nieuwe Bijbel Vertaling van het NBG (2021)
nC = na Christus
NGB = Nederlandse GeloofsBelijdenis
NT = Nieuwe of tweede Testament
OT = Oude of eerste Testament
PKN = Protestantse Kerk Nederland
Pr = Preek (Ps 84Pr = Preek over Psalm 84)
RKK = Rooms Katholieke Kerk
SV = Staten Vertaling
TeNaCh = Torah+Nebiïm+Chetoebim
v = volgende vers (bv Ps 1: 1v betekent Ps 1: 1 - 2)
vv = volgende verzen (bv Ps 1: 1vv betekent Ps 1: 1 - 3)
vC = voor Christus