Bijbelse woorden en uitdrukkingen

Nog weer later wordt het Hebreeuwse Oude Testament in het Nederlands vertaald. Toen had men de naam Jahweh gewoon met Jahweh kunnen weergeven. Want waarom zouden we de naam van God niet gebruiken om Hem aan te roepen, te prijzen, te klagen, te danken? Daar is een naam toch voor bedoeld? Het derde gebod verbiedt niet het gebruik, maar het misbruik van die naam.

Men koos er echter voor om de naam Jahweh volgens de traditie weer te geven met Heer, zij het iets aangepast door een stemoze e toe te voegen. Dus HEERE (in SV) of HERE (NBG51) Om zo de lezer te laten weten dat het om een unieke (persoons) naam gaat, niet om de soortnaam heer (meervoud heren). Ik vind dat jammer, want HERE klinkt net als heer naar een baas en gezag en dat is toch wat anders dan de naam Jahweh, die zo veelbelovend klinkt. In de NBV21 is de stemloze trouwens e weer verdwenen.

HEER  of heer (OT)
Heer, Adonai en Kurios kunnen echter ook op belangrijke mensen slaan: een baas of meester. Hoe weet je nu of heer slaat op God of op een belangrijk mens?
Zie je in het Oude Testament HEER (NBV-21) of HERE (NBG 1951) of HEERE (StatenVertaling 1637) staan – dus met één of meer hoofdletters – dan is dat altijd een weergave van Jahweh.
De uitdrukking ‘HEER onze Heer’ (in de NBV)  is vertaling van het Hebreeuwse ‘Jahweh onze Adonai.’ (bv Ps 8: 2, 10)
Een hoge persoon staat altijd in kleine letters, behalve aan het begin van een zin.

Heer of heer  (NT)
In het Nieuwe Testament komt de titel Kurios vaak voor. Het is een heel gebruikelijk woord en betekent heer des huizes of de baas van een knecht. Je kunt er een man mee aanspreken: meneer. Het kan echter ook nog steeds slaan op belangrijke figuren als koningen en keizers. En net als voorheen kan het op God wijzen.
Wanneer kurios als titel voor Jezus wordt gebruikt moeten we dus van geval tot geval interpreteren hoe dat bedoeld is. Soms is daar niet meer mee gezegd dan een beleefde aanspreektitel ‘meneer’ zoals in Joh 4: 11. Dan staat er in het Nederlands heer. Een andere keer gaat het om een hogere functie bv Mat 15: 22-27. In de vertaling staat dan Heer (1 hoofdletter).
Wanneer Jahweh/Adonai doorklinkt in kurios, staat er ook Heer (1 hoofdletter). Het zijn deze teksten die Jezus in nauw verband brengen met de God van Israel:  Rom 10: 9; 1 Kor 12:3; Filip 2: 6-11; 1 Kor 8: 6.

Tenslotte
Wij gebruiken het woordje kurios nog als wij bidden ‘Kyrië-Eleison’. ‘Heer, ontferm U’ betekent dat.
Ons woord kerk komt van kuriakè en betekent 'wat-van-de-kurios-is'.

In het OT kan de naam Jhwh gecombineerd worden met anderen namen en titels. Een bijzonder voorbeeld is: Want de Here (JHWH), uw God (Elohim), is de God (Elohim) der goden (Elohim) en de Here (Adoon) der heren (Adonim), de grote, sterke en vreselijke God (El) (Deut 10: 17 NBG51)

-----
¹ Vanwege het derde gebod om de Naam van de Here, uw God niet ijdel te gebruiken.
Om dezelfde reden spreken gelovige mensen soms liever van NAAM, of EEUWIGE, of schrijven ze G’d.