De verborgen Aanwezige (God)

God buiten Jezus om?
We geloven dat God zich in Jezus op de meest zuivere manier te kennen geeft. Maar wie of wat is dan die God die zich in Jezus openbaart, de God-afgezien-van-Jezus?¹ Heel veel denkers over het geloof menen dat ze met God-voorafgaande-aan-Jezus moeten beginnen. Zo bv Guido de Brès, de auteur van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (1561). Hij begint die met Artikel 1 over 'een geestelijk wezen hetwelk wij God noemen.'  Dan Artikel 2 dat wij Hem kennen door allereerst de natuur en daarna nog beter door de Bijbel. Over persoon en werk van Jezus lezen we pas in Artikel 17 - 21. Dan is er al heel veel over God, de Schepping en Gods leiding van de geschiedenis enz gezegd. Zoveel dat je je kunt afvragen of de christelijke visie op God, Schepping, Leiding enz zoals die uit Jezus en zijn Passio blijkt, nog wel tot zijn recht kan komen.

Dat het ook anders kan bewijst de Catechismus die niet theoretisch, verstandelijk inzet, maar direct existentiëel en pastoraal vraagt 'wat is uw enige troost (houvast, zekerheid)?' en antwoordt met 'dat ik bij Jezus Christus hoor'. Maar meestal gaat men in de geloofsleer eerst op zoek naar God-afgezien-van-Jezus om die vervolgens zoveel mogelijk christelijk aan te kleden. Waar kom je met die inzet op uit? Maw wie is de God-los-van-Jezus?

• Is het de God van de andere godsdiensten? (Islam, Jodendom enz)
• Is het een van de vele natuurkrachten (vruchtbaarheid, storm) of een van de menselijke (on)deugden (haat, liefde, eer, schaamte, begeerte etc) zoals die vergoddelijkt werden in de polytheïstische godsdiensten van het Midden Oosten, Griekenland, Rome, de Germanen enz).
• Is het de God van de filosofen? De God over wie we het allemaal eens zouden kunnen zijn als we ons verstand goed gebruiken? Het Zijn, de Schepper, de Almachtige, de Geest (Hegel).²
• Is God datgene wat we heel 'Belangrijk' vinden, waar we veel offers voor over hebben en verslaafd aan raken? Diploma's en carrière, vrije tijd en reizen, drank en drugs, wetenschap en techniek, een politieke ideologie enz. In de taal van de Bijbel zijn dat (af)goden. 

Een antwoord
Dat zijn moeilijke vragen waar veel over gedacht, gepraat en geschreven is zonder dat men tot overeenstemming kwam. Maa dat is natuurlijk ook een uitkomst: dat het onoplosbaar is. Het blijkt niet mogelijk te zijn in deze dingen een keus te maken waar iedereen het over eens is, en die als gemeenschappelijke basis zou kunnen dienen voor het vervolg. Hoe zou dat ook moeten? Niemand heeft ooit God-los-van-Jezus gezien. En wie zou durven beweren dat andere godsdiensten dan het christendom er helemaal naast zitten? Of dat filosofen niets zinnigs over God weten te zeggen? Of dat God niets met Belangrijke Dingen te maken heeft?
Wat wel zeker is: op elk van die genoemde godsdiensten, filosofische godsbeelden en (af)goden is Jezus een correctie.
Maar als dat zo is, dan kunnen we deze vraag ook overslaan. We hoeven het niet eerst eens te worden over 'God-afgezien-van-Jezus. We kunnen gewoon inzetten bij datgene wat vandaag in onze cultuur als 'God, goden, goddelijk, en als afgoden' wordt vereerd en Jezus en zijn passio als kritiek, aanvulling, correctie daarop verkondigen³. Twee voorbeelden:

1: Schepping
Het OT verkondigt de HERE (Jahweh) of God (El) als de Scheppper van hemel en aarde. Dat was toen al een bevrijdende correctie op bestaande Kanaänitische en Babylonische voorstellingen.
Maar het Nieuwe Testament stelt het oudtestamentische beeld van de Schepper bij. Het beweert dat Jezus het woord is waardoor alles geschapen is. Hij is de scheppingsmiddelaar (Joh 1: 1 – 3, Kol 1: 15 – 17; 1 Kor 8: 6; Hebr 1: 1v). Zo maakt het NT duidelijk, dat de Schepping is aangelegd op de verlossing door Christus. Dat verlossing verder gaat dan de redding van zielen in de hemel, maar het behoud van al het geschapene beoogt.
Tegenwoordig denken we weer heel anders over het ontstaan van het heelal en de ontwikkeling van het leven. De wetenschap dringt ons een materialistisch wereldbeeld op, samen te vatten in de slogan 'we zijn ons brein'. In die visie is geen ruimte voor liefde, waarheid, schoonheid, verantwoordelijkheid, gevoelens. Al die dingen staan volgens het materialisme immers in dienst van de survival of the fittest. Daarom komt het er nu op aan deze deterministische visie te doorbreken door Christus als Schepper en Bevrijder van deze werkelijkheid te verkondigen. Zijn Geest maakt vrij voor verantwoordelijkheid, oprechte liefde, zuivere waarheid.

2: Geschiedenis
In het OT heet de HERE of God de God van de geschiedenis. Ook dat was een profetische correctie op de verlammende machten van toen, een uitdagende en bevrijdende boodschap waarmee de profeten het volk Israëlieten opriepen de moed niet op te geven, maar te blijven hopen op Gods verlossende ingrijpen.
Het NT gaat verder en stelt dat God zich nader (eens en voorgoed, definitief) heeft geopenbaard in Jezus. Dat betekent een ingrijpende herziening van het geloof in Gods leiding van mensen en volken: een gekruisigde Messias, die wint door te verliezen, die een koninkrijk niet van deze wereld brengt (Joh 18: 36) en de overste van de koningen der aarde heet (Opb 1: 3).
In onze tijd lijkt de geschiedenis geregeerd te worden door anonieme machten van toeval (pech en geluk) en noodlot (in het klein) en van economie, nationalisme, geweld (in het groot). Christenen geloven dat zulke machten er inderdaad wel zijn, maar vooral dat Christus daar boven uit gaat. Hoe kunnen we dat op een geloofwaardige manier uitspreken, ervaren en laten zien?

Voortdurend
Zo moet eigenlijk elk thema dat voor geloof en leven van belang is, opnieuw doordacht worden: leven en dood, relaties, toekomst, einde der tijden, oorlog en vrede, armoede en welvaart, het levensgevoel, de tijdgeest enz Uitgangspunt is elke keer hoe we op dit moment over deze onderwerpen denken en hoe deze dingen eruit zien in het licht van Gods liefde, trouw en macht zoals die in Jezus naar voren kwam.

Het christelijk geloof moet dus voortdurend vernieuwd worden om bij de tijd en relevant te blijven. Dat is geen modieuze nieuwigheid; het is nooit anders geweest. Het evangelie vinden we nu eenmaal nooit als een abstract idee, maar altijd in combinatie met mensen en hun omstandigheden. Er is geen evangelie zonder context.

Bij onze tijd hoort ook, dat het christelijk geloof niet meer als een rationeel stelsel van geloofswaarheden aan de man gebracht kan worden. Want dan komt het als een rivaliserende theorie tegenover de gangbare kennis te staan die we op school leren, waarvan we de technische toepassingen vanzelfsprekend gebruiken en die we in de wetenschap steeds verder uitbreiden. Dat is een hopeloos achterhoede gevecht, daar winnen we geen mensen mee voor het evangelie. Wat wel kan is, elkaar verhalen vertellen waaruit blijkt dat we onszelf, onze technische cultuur, onze wetenschap overschatten. We zijn niet zo redelijk, verstandig als we elkaar voorhouden. En het voortdurende beroep op het denken, leidt tot een verarming in onze omgaan met elkaar, met de natuur, met God. Lieke Marsman laat oa deze dingen zien in haar aangrijpende boek 'Op een andere planeet'.

-----
¹  In de eeuwen voor Christus had dat een belangrijke vraag kunnen zijn, maar toen vroeg men zich dit nog niet af. Die vraag kon pas opkomen toen men iets of iemand voor de ultieme openbaring van de godheid aanzag. Dat waren de eerste discipelen die Jezus als de levende Heer ontmoetten. Dat zijn tot op vandaag de christenen die Hem als de levendmakende Geest toelaten in hun leven.
Als we in Jezus met God-zoals-Hij-echt-is hebben te maken, wat zouden we dan nog van God-los-van-Jezus moeten weten? Dat Hij bestaat? Maar dat is toch met Jezus gegeven? enz
Elders leggen we uit dat de methode van de natuurlijke theologie (door te redeneren over het begrip God, eeuwig enz) en van de algemene openbaring (door de schepping te bestuderen, of de loop van de geschiedenis) niet geschikt zijn om ons bij God te brengen.
² Dat was en is het te respecteren belang dat de christelijke, filosofische denkers op het oog hadden:  een abstract Godsbeeld zien te vinden dat kon dienen als gemeenschappelijke basis voor het geloofsgesprek met andersgelovigen en atheïsten.
³ Dat pragmatische zien we ook bij Paulus, bv als hij de bevolking in Athene het evangelie brengt, dan sluit hij aan bij de godsdienstigheid van de Atheners (Hnd 17): hun goden, tempels, altaren, ihb dat van 'de onbekende God'.