Poëzie lezen (cursus)

Inleiding
De Hebreeuwse poëzie kent geen ‘open einde’ zoals wij dat in de (post)moderne tijd hebben. De gedichten zijn afgerond, ze vormen een geheel. Welke middelen gebruikt de dichter om zijn werk tot een goede afgerond geheel te maken?

Hij kan begin en einde identiek of gelijkend maken

* ze zijn identiek, bv Ps 8 vers 2 en 10
HEER, onze Heer / hoe machtig is uw naam / op heel de aarde.(NBV21)

* ze zijn gelijkend, bv Ps 103: 1v en 21v
Prijs de HEER, mijn ziel / prijs, mijn hart, zijn heilige naam.
Prijs de HEER, mijn ziel /  vergeet niet één van zijn weldaden. (NBV21)

Prijs de HEER, hemelse machten / dienaren die doen wat Hem behaagt.
Prijs de HEER, u die zijn schepselen bent / prijs Hem, overal in zijn rijk.
Prijs de HEER, mijn ziel. (NBV21)

Als begin en slot zo met elkaar verbonden zijn, noemen we dat een inclusio of omsluiting. Er is dan sprake van een enveloppe-structuur.


Hij kan een refrein¹ gebruiken en dat aan het eind terug laten keren, bv Ps 42: 6, 12 en 43: 5
Wat ben je bedroefd, mijn ziel /  en onrustig in mij.
Vestig je hoop op God /  eens zal ik Hem weer loven,
mijn God, die mij ziet en redt. (NBV21)


Als begin en eind niet op elkaar lijken, moet de dichter begin en slot op een andere manier aangeven.

Voor een begin kan hij kiezen uit
* een aanhef, bv Job 3: 1v
Daarna opende Job zijn mond en vervloekte de dag van zijn geboorte. 2 Hij zei: (NBV21)

*een bede tot God in de gebiedende wijs, bv Ps 26: 1
Doe mij recht, HEER, (NBV21)

*een wens, bv Ps 30: 2
Hoog wil ik U prijzen, HEER, want U hebt mij gered. (NBV21)

*een oproep, bv Ps 33: 1
Juich, rechtvaardigen, voor de HEER, de oprechten moeten Hem loven. (NBV21)

Om het slot aan te geven gebruikt hij:
* vaak de vorm van een climax, bv Ps 88: 17vv
De gloed van uw toorn overweldigt mij / uw verschrikkingen maken mij sprakeloos,
als water omringen ze mij, dag aan dag / van alle kanten sluiten ze mij in.
Mijn beste vrienden hebt U van mij vervreemd / mijn enige metgezel is de duisternis. (NBV21)

* een conclusie, vooral in Spreuken en Job, bv Job 5: 27
Dit hebben wij onderzocht, en zo is het; luister naar ons en neem het ter harte (NBV21)

* een bede, bv Ps 20: 10
HEER, schenk de koning de overwinning, antwoord ons wanneer wij U aanroepen. (NBV21)

* een antwoord op een vraag, bv Ps 24: 10
Wie is Hij, die koning vol majesteit? De HEER van de hemelse machten, Hij is de koning vol majesteit. (NBV21)

* een verhoring, een oproep, enz.

Tenslotte
Het gedicht wint aan kracht als niet alleen begin en einde goed gekozen zijn, maar ook de verzen daartussen mbv cola, parallellismen, strofen en stanza’s hecht geordend zijn. Fokkelman wijst oa op Ps 132. “Het lied is er een mooi voorbeeld van, dat de compositie tussen begin- en eindregel stap voor stap, strofe na strofe, nauwkeurig is geproportioneerd in lengte en betekenissen, en dat het geheel meer is dan de som van de delen. (180)

-----
(Dit is een beknopte samenvatting van Fokkelman, Dichtkunst, 164 - 179

¹ refrein ook in Ps 46, 49, 56, 57, 59, 67 en 99.