Kennismaking

Dichter en theoloog Willem Barnard (1920 - 2010) publiceerde 1992 'Stille Omgang'. Een verzameling aantekeningen nav vele jaren van lezen in en overwegen van de Bijbel. Vanwege het voorwoord, zou je hem tot de narratieve theologen kunnen noemen. In het Voorbericht p. 7v lezen we: 

...'Mag men nu zeggen dat hier mijn theologie in staat? Nee, dat mag niet. Ik heb geen theologie¹. Ik wantrouw ieder die een theologie heeft. Zoiets is abstract. Het is levenloos, want een abstractie leeft en beweegt niet. Een lichaam ademt, maar wat men aflegt en opensnijdt is een lijk. Er is een akelige overeenkomst tussen de anatomische les en de theologie 'die men heeft'. 

Ware theologie ademt en loopt. Zij is te vinden, te ontmoeten, in een verhaal: het verhaal van de Schrift zoals het gelezen wordt en sprekend wordt in de liturgie, in de loop van een levensjaar. Zo'n levensjaar is een cursus anni en in die cursus leren wij wat er van Schriftwege nodig is te weten. Maar we leren dat alleen gaandeweg en we leren het in de zin van beseffen, niet van begrippen. We leren het meelevend met dat verhaal, in het jaar met zijn dagen, gedachtenisdagen, feestdagen.

Daarom heb ik geen antwoord op vragen naar 'het bestaan van God' of 'het kwaad in de wereld' of 'de bestemming van de mens'. Ik ben zonder zin of nut voor wie deze kant op wil, die filosofische kant. Ik lees een verhaal dat uit duizend verhalen bestaat en ik kan alleen maar antwoorden, desgevraagd: lees met mij mee; dat is: leef met mij mee; dat is: leer met mij mee, in de loop van die jaargang.'

Geen theologie
Een paar dingen vallen op. Allereerst Barnards afkeer van theologie voor zover die abstract is, druk met filosofische vragen zoals het bestaan van God. Die walging gaat heel ver: hij vergelijkt het met het opensnijden van een lijk, een anatomische les, de naam van een van Rembrandts bekendste schilderijen. Het lijkt overdreven om die abstraherende houding te koppelen aan doodsheid, maar dat is het niet. Wie objectiveert merkt dat het voorwerp van zijn belangstelling verandert: alle leven gaat eruit. Dat is al zo als het over de schoonheid van de natuur gaat: wat blijft er van die mooie vlinder over als je hem vangt en onder de microscoop legt? Een afstandelijke houding is de dood voor relaties: houdt hij/zij wel echt van mij? De ik-het verhouding laat van God en het geloof ook al niets heel. Die gedijt alleen maar bij een ik-Gij verhouding. Dat wil overigens niet zeggen dat het er niet heftig aan toe kan gaan. Juist in de ik-Gij relatie is ruimte voor alle emoties, van aanbidding en vertrouwen tot teleurstelling en wanhoop. Zie oa de Psalmen, Prediker, Job.

Verhalen in meervoud
Barnard wijst dus een compleet theologisch systeem af, of het nu Katholiek, Calvinistisch of Luthers is. Voor hem geen systematische dogmatiek. Wat dan wel? Bijbelse verhalen. Meervoud, het gaat om vele gelijkenissen, wonderverhalen, geschiedenissen, psalmen enz. In en door die alle komt het ene verhaal van de Schrift naar voren. Maar het is niet de bedoeling om uit die vele dat ene verhaal te achterhalen, bv door op zoek te gaan naar de grootste gemeenschappelijke deler, een doorgaand thema of wat dan ook. Dat zijn weer abstracties. Dat slaat alles dood.

Een besef
Valt er bij deze inzet wel iets te leren in het geloof? Niet als het om abstracte inzichten over God, het kwaad, de mens gaat. Maar er kan wel gaandeweg een besef groeien van God en alles wat bij Hem hoort. Een besef, geen begrip, maar een gevoel, een vermoeden. Niet in abstracte termen te vatten, zelfs niet voor wie zijn verstand heel goed gebruikt. Maar wel een besef van wat de alledaagse taal, wetenschappelijke analyse en theologische bestudering transcendeert: de Verborgen Aanwezige. Wie Hem met hart en ziel Hem zoekt, kan gaandeweg een beetje vertrouwd raken met 'het geheim van de werkelijkheid'. 

Gaandeweg
Gaandeweg duidt op een verloop van tijd. Maar het is niet zo dat je groeit in het geloof alleen maar omdat je een dagje ouder wordt. De groei is verbonden aan het gaan van een heel bepaalde weg, nl het lezen van de Bijbel, het meedoen met de zondagse eredienst, het vieren van de kerkelijke feesten. Natuurlijk ga je ook je dagelijkse weg door het leven - bv school, opleiding, werk, vakantie, gezin, goede en slechte tijden enz - maar wie daarnaast de tijd neemt om de Bijbel open te doen, de zon- en feestdagen mee te maken, die zal groeien in het geloof. Wie het nalaat, zal merken dat er na verloop van tijd van zijn geloof maar weinig meer over is: het werd niet gevoed met Bijbelse verhalen, het liep de inspiratie van de Geest mis.

Wat levert Barnards lezing op?
Bij de bekering van Paulus die dan nog Saulus heet vraagt Barnard (p. 403v) Waar komt het licht vandaan en de stem? Zijn antwoord: het licht komt van de hemel. Het is scheppingslicht, geen inwendig licht. En de stem die komt uit het OT, uit 1 Sam 26: 18. Daar is het David die koning Saul vraagt waarom deze hem vervolgt. Deze confronterende vraag hoort alleen Saul, zijn medereizigers niet. Barnard weet natuurlijk dat Hnd 9: 7 meldt dat zij de stem wel horen, maar Barnard wijst op het vervolg: ze zien niemand. Maw: zij weten de herkomst van de stem niet, zij zien het verband niet met het OT. (Zie ook Hnd 9. 22 en 26 en bekering van Saulus en Hnd 9: 1 - 9)

Bij 'alles heeft zijn bestemde tijd' (Pred 3) wijst Barnard (647vv) vooral op de symboliek van de getallen 4 en 7 (van 4 x 7 = 28 tegengestelde woorden) en 10. Vier heeft met vierkant te maken: Jeruzalem, de heilige stad. Zeven is het getal van de dagen der week, van de tijd. Op de 10 komt hij via 28 (een maancyclus) en 10 van zulke maanden duurt de zwangerschap. Bovendien is in de Bijbel 10 vaak aan 7 gekoppeld, bv in het scheppingsverhaal: 7 dagen, 10 scheppingshandelingen. Het gaat al met al om een heilige ordening, om een bestemde tijd (kairos). Zo heeft God het gemaakt: ordelijk. In Israël weet men daarvan. In de heidense wereld buiten Israël kan altijd alles. 

Een beknopte biografie en uitgebreide bibliografie van Barnard is te vinden op Wikipedia.

----
¹ Ondanks deze woorden lezen we in zijn biografie 'Barnard was altijd meer dichter en theoloog dan gemeentepredikant.' (Wikipedia)