Feit en Fictie (Realiteitswaarde)

Dialoog
In de Bijbel is er voortdurend sprake van communicatie tussen God en mensen, bv als God Mozes roept: ‘ Daarom stuur Ik jou nu naar de farao: jij moet mijn volk, de Israëlieten, uit Egypte wegleiden.’ En dan antwoordt Mozes: ‘Maar wie ben ik dat ik naar de farao zou gaan en de Israëlieten uit Egypte zou leiden?’ (Ex 3: 10v NBV21)
Lang niet altijd volgt er een antwoord in woorden. In Gen 12: 1 zegt de Heer tegen Abram: ‘Trek weg uit je land, verlaat je familie, verlaat ook je naaste verwanten, en ga naar het land dat Ik je zal wijzen’. Abram zegt niets, maar gaat metterdaad. Zo gaat het ook vaak bij de profeten: de Heer spreekt; de profeet zegt God niets terug, maar geeft de boodschap door. Zo bv Jer 7: 1v De HEER richtte zich tot Jeremia: ‘Ga in de tempelpoort staan en verkondig deze boodschap: Luister naar de woorden van de HEER, Judeeërs...’(NBV21) en dan doet Jeremia dat.
Vooral in de psalmen gaat de communicatie in omgekeerde richting, van de mens uit naar God. Bv Ps 10: 1 Waarom, HEER, bent U zo ver / en verbergt U zich in tijden van nood? Doorgaans komt er niet een antwoord in woorden terug, maar toch heeft de dichter dan iets (een gevoel?) ‘opgevangen’ dat hem gerust stelt. Ps 10 eindigt met ‘U, HEER, verhoort de wens van de nederigen / U bemoedigt hen en luistert met aandacht / U doet recht aan wezen en verdrukten / Geen mens kan hen nog uit het land verjagen.’ (Ps 10: 17v NBV21). Zo'n blijk van vertrouwen vinden we in vele Psalmen die met een klacht beginnen, bv Ps 3: 9; 4: 9; 5: 13; 6: 10v. 7: 18; 11: 7 enz

Een stem?
In de verhalende stof van de Bijbel wordt God mensvormig voorgesteld: Hij heeft ogen, oren, een mond, een uitgestrekte arm, een sterke rechterhand enz. Hij maakt, wandelt, heeft berouw enz. Bij dat mensvormige hoort ook dat Hij spreekt tot de mens en dat deze Hem hoort en antwoordt.
De schrijvers van de Bijbel vermelden niet hoe ze zich deze vorm van communicatie voorstellen. Dachten ze aan een echte stem uit de hemel, die Hebreeuws spreekt? Een stem die ook anderen dan de direct aangesprokene konden horen? Of is het de literaire vrijheid van de schrijver om de communicatie tussen God en mens zo te verbeelden? Zou de boodschap als een inzicht, een droom, een gebeurtenis enz kunnen zijn gekomen? Van zulke dingen is in de Bijbel immers ook geregeld sprake.

Middelen
Volgens de Bijbel communiceert God middels het geven of sturen van

• profeten die de vinger op de zere plek leggen, waarschuwen, oproepen tot bekering; op het dieptepunt weer hoop wekken.
• Een gevoel, besef, zekerheid, zoals op het eind van de Psalmen.
• Inzicht, ingevingen, invallen bv Paulus doorziet Elymas als een bedrieger (Hnd 13: 9v). Inzicht is niet zomaar een inval; het is de vrucht van een leven lang de Bijbel serieus nemen. (Ps 119: 101 – 104). De vreze des Heren is het begin van alle wijsheid (Spr 9: 10vv). Zonder deze vertrouwdheid met de Torah en het licht van de heilige Geest had Paulus Elymas niet als bedrieger kunnen ontmaskeren.
• Een visioen of een droom. Dromen krijgt de ontvanger 's nachts als hij slaapt, visioenen kunnen ook overdag komen, zonder dat de ontvanger slaapt.
  Bekend zijn de voorspellende dromen van Jozef (Gen 37): hij zal nog eens koning worden.
  Een visioen krijgt Petrus (Hnd 10: 10). God laat hem een laken zien met reine en onreine dieren en een stem beveelt te slachten en te eten. De betekenis ontgaat Petrus eerst nog maar de gebeurtenissen die dan volgen maken hem duidelijk dat het onderscheid tussen Joden en niet-Joden er niet meer toe doet. De heilige Geest is er voor mensen uit alle volken.
• Gebeurtenissen die de weg wijzen: Abram ziet een ram en weet dat hij die moet offeren ipv Isaäk zijn zoon. (Gen 22: 13).
  Gebeurtenissen zijn niet altijd even duidelijk. De heilige Geest verspert Paulus en Silas twee keer de weg (Hnd 16: 6 en 16: 7, om ze dan middels een droom (Hnd 16: 8vv) op weg naar Filippi te sturen.
• Een engel (Hebr mal'ak = boodschapper, bode; Gr aggelos) Bv aan Zacharias verschijnt de engel Gabriél met een mondelinge boodschap (Luc 1: 5 - 25).
• Wonderen wijzen erop dat Jezus meer is dan zomaar een mens. Wie toch is deze? vragen de discipelen als Jezus de storm op het meer tot bedaren brengt (Mc 4: 41).
• Tekenen der tijden: allerlei rampspoed wil bij ons het besef open houden dat deze wereld op een dag plaats moet en zal maken voor het Koninkrijk van God (Mc 13).
• Jezus:geldt als het ultieme woord van God: Redder, Verlosser is zijn Naam en die maakt Hij helemaal waar.
• Hele gewone dingen  - voor wie het zien wil en over de ogen van een kind beschikt.
  Voor Jezus klinkt in de bloemen des velds en de vogelen des hemels een boodschap van God door: maak je geen zorgen (Mat 6: 26 - 28).
  Brood en wijn bij het avondmaal, het water van de doop zitten ook al vol betekenis.

Het spreken van God gaat door
Het Nieuwe Testament maakt duidelijk dat God met zijn Geest mensen voor Zich wil innemen en bewegen tot een leven van geloof, hoop en liefde. Geen mens uitgezonderd. Die Geest is de Geest van Christus, de heilige Geest. Middels inzichten, visioenen, dromen, bijzondere gebeurtenissen, engelen enz wijst Hij mensen de geloofsweg en helpt hun die te gaan. Een beroemd voorbeeld is dat van kerkvader Augustinus (354 - 430 nC). Als hij worstelt met zichzelf hoort hij een kind ‘tolle lege’ (neem en lees) zingen en dat was het zetje dat hij nodig had om de Bijbel te nemen, die zomaar ergens open te slaan, het te lezen en de tekst op zich te betrekken. Hij trof Rom 13: 14 en bekeerde zich tot het christelijk geloof. 

Toeval of leiding?
Het voorval van Augustinus zit vol toevalligheden. Het kind had een ander lied kunnen zingen, de Bijbel had op een andere bladzij open kunnen vallen. Maar nog belangrijker: vast had Augustinus dat liedje al eens gehoord en zeker had hij die Bijbeltekst al vaker gelezen. Toen leidde dat nog tot niets. Maar deze keer, als hij het meer dan ooit moeilijk met zichzelf heeft, nu komt het allemaal bij hem binnen. Maw: het komt van buiten, ook al voelt hij het binnen in zijn ziel/hart/geweten/gevoel.

De stem van binnen/beneden brengt geen nieuws, is altijd meer van hetzelfde: meer ikzucht, wanhoop, angst en wantrouwen. Daaraan gehoor geven leidt tot niets, tot het hedonisme van de werken van het vlees (Gal 5: 13 - 26 , of de misplaatste trots van de werken der wet (Luc 18: 9 - 14).
De stem van buiten/boven, van God, zegt je wat je nog niet wist, of vergeten was. Zo in Jes 64: 3 en 1 Kor 2: 9. Hij wekt geloof/vertrouwen, hoop en liefde waar wantrouwen/angst, wanhoop en wanliefde het leven in hun greep houden. Daarom is niets zo goed voor ons als het spreken van God te horen. Zijn woord geloven en doen brengt het koninkrijk van God dichterbij, doet je het eeuwige leven hier en nu al leven.

Het komt niet in Augustinus op dit weg te rationaliseren door te zeggen 'dat is gewoon toeval'. Hij voelt, weet, beseft dit moet ik doen. Dit komt van buiten mij, van God. En op het moment dat hij het doet en de Bijbel pakt en leest valt alles op zijn plek. Hij is getroffen, geraakt, geboeid - volgens Wittgenstein de kenmerken van geloof en het bijbehorende religieuze taalspel.¹

Een ander voorbeeld: iemand loopt in de hal van een groot ziekenhuis. Morgen zal hij geopereerd worden. Hij ziet er vreselijk tegen op. Toevallig ziet hij daar een collega van kantoor. Hij spreekt haar aan. In het stiltecentrum doet hij zijn verhaal. Zij luistert aandachtig en bidt met en voor hem. Hij vindt rust en vertrouwen terug. Voor iemand die dit niet zelf meemaakt maar er over hoort vertellen, zal de ontmoeting vooral toevallig lijken en de uitwerking van het gebed op wensdenken. Maar voor de persoon zelf gaat het veel verder. Dit heeft zo moeten zijn, God heeft het niet alleen zo geleid. Hij is hem in de collega nabij gekomen. In haar gebed heeft Hij naar hem geluisterd. In haar woorden tot hem gesproken.

Miljoenen mensen zien de regenboog en halen hun schouders op. Maar soms hoort iemand de bemoedigende, hoopgevende boodschap: God is trouw, Hij heerst over de machten van chaos en dood. Dan is de regenboog voor hem of haar weer het teken dat het in de Bijbel is. Een vorm van het spreken van God. 

Je hoeft niet te geloven dat God alle dingen stuurt en leidt, alsof dat wat er gebeurt ook zijn bedoelinig is. Als je er maar wel voor open staat dat Hij toevallige gebeurtenissen heel bijzonder kan maken. Door zijn Geest kan Hij er voor jou een betekenis aan geven, een woord door spreken, je bemoedigen of corrigeren, zoals in het geval van Augustinus, de man in het ziekenhuis, de regenboob. Misschien spreekt Hij wel vaker en meer tot ons dan wij beseffen. Tenslotte is zijn Geest over alle mensen uitgestort (Pinksteren).

Vergissingen
Ik twijfel er niet aan dat God communiceert met mensen op de veelkleurige manier die we in de Bijbel vinden. Het gebeurt op geestelijke wijze: Gods woord horen, dromen dromen, engelen zien, inzicht krijgen, geraakt worden door de regenboog enz, het speelt zich af in de menselijke geest.
Nu zal het spreken van God duidelijk zijn. Zijn Woord is niet listig of dubbelzinnig als dat van de slang (Gen 3). Maar wat mensen voor het het spreken van God houden, daarin kunnen zij zich vergissen. Zij houden ook wel eens hun eigen dromen, visioenen, ingevingen als van God of van een engel afkomstig. Dat 'eigen woord' komt niet van buiten (van God), maar van binnenuit, (uit zichzelf), gedreven als ze zijn door hun angsten, driften, eigenbelang, geldingsdrang, seksverslaving enz. Een berucht voorbeeld uit de kerkgeschiedenis: Jan van Leiden (1509 - 1536), de charismatische leider van de wederdopers. In Münster ontspoorde het geestelijk leven helemaal. Hij liet zich daar als koning vereren, huwde 17 vrouwen, schafte het geld af, legde andersdenkenden de doodstraf op, verklaarde alle goederen tot gemeenschappelijk bezit.

Hoe wisten de (Bijbelse) ontvangers van woorden, ingevingen, beelden, dromen dat deze dingen van God kwamen en wat Hij daarmee wilde duidelijk maken? Want

• Niet elke engel is een engel van God.
• Er is profetie maar ook valse profetie en profeteren naar eigen inzicht (Ez 13: 2 en 17). Jeremia en Chananja staan lijnrecht tegenover elkaar (Jer 28)
• Voor sommigen openbaarden de wonderen wie Jezus was, voor anderen maakten ze hem verdacht: hij staat in dienst van Beëlzebul.
• De hindernissen maakten Paulus en Silas niet direct duidelijk welke weg ze moesten gaan.
• Zelfs de heilige Geest is niet eenduidig. Als Paulus naar Jeruzalem gaat weet hij dat de heilige Geest dat van hem vraagt (Hnd 20: 22v). Maar zijn geloofsgenoten bestrijden dat in naam van dezelfde heilige Geest  (Hnd 21: 4). Iemand moet zich vergissen.

Hadden de ontvangers vroeger een speciaal talent voor God? Een geestelijke antenne? Welnee, ook voor hen is het spreken van God moeilijk te verstaan. Bekend is het voorbeeld van de roeping van Samuël (1 Sam 3). God roept de jonge Samuël, maar deze meent dat Elia hem roept. Samuël heeft de stem van God nog niet leren onderscheiden van andere stemmen en geluiden. Als gelovigen niet het verschil weten tussen de Geest van God en de eigen ingevingen, tussen de Geest van boven en de geest van beneden, tussen de heilige Geest en de boze dan moet het wel fout gaan. Om die reden beveelt Paulus de christenen aan om de geesten te onderscheiden (1 Kor 12).

Hoe te voorkomen?
Men beweert wel, dat de Bijbel belangrijker is dan de dromen, ingevingen, gebeurtenissen en andere manieren waarop God spreekt. Dus: lees de Bijbel en je weet wat God je zeggen wil.
Was het maar zo eenvoudig! De Bijbel is immers nooit zomaar de Bijbel, maar altijd de Bijbel zoals jij die opvat. Een Bijbelverhaal heeft de betekenis die jij het geeft. En zoals je je eigen beelden en ingevingen voor afkomstig van God kunt houden, zo kun je dat ook met jouw uitleg van de Bijbel.
Daarmee bedoel ik niet, dat je de Bijbel maar moet vergeten. Integendeel, die is onmisbaar! Maar de kans op vergissen wordt een stuk kleiner als je de Bijbel leest

• Samen met andere gelovigen, in de kring van de gemeente.
• Je bewust bent van alles wat in jezelf omgaat aan gevoelens, belangen, vragen, verlangen, weerstand enz.
  Zoek daarvom ook geregeld de stilte en het gebed
• Met engagement: in je alledaage leven probeer je geloof, hoop en liefde in praktijk te brengen.
  Het moet je niet om comfortgeloof gaan, maar om kruisgeloof. Om de navolging van Christus op zijn weg naar God en de ander.
• Vraag je af, of wat je meent van God op te vangen, past bij de grote lijn in de Bijbel.
• Ga bij jezelf na, of Gods boodschap voor jou met rust, vrede en vreugde gepaard gaat.
  Gaat het tegen je hart en geweten in, met haat, minachting, woede en onrust dan is het niet God die tot je spreekt.²

Door dagelijks oefenen zul je steeds beter in de Bijbel Gods Woord voor jou vandaag verstaan, maar ook van je dromen, ingevingen kunnen beoordelen of ze van God komen om niet.

----
¹ Voor mij heeft de Passio de functie van sleutelverhaal. Het verzekert mij van de liefde God. Daarin vind ik de ruimte om mijn eigen kwaad onder ogen te komen. Het doet mij mezelf en vervolgens ook de medemensen, samenleving, de mensheid en haar geschiedenis beter begrijpen.
² Dit is ook het kenmerkende verschil tussen ware en valse profetie. Valse profetie deinst er niet voor terug geweld te gebruiken. Zie de studie van de Bruijne hoofdstuk 5 en conclusies p 52v.
³ Over Gods handelen > Feit en Fictie 5)  (Over Gods zwijgen > Feit en Fictie 6