Geestelijke Biografie

Uitgangspunten voor een nieuwe vorm van geloof:

1) Een mens kan niet  zonder zingeving zoals de planten en dieren. De natuur, zijn lotgevallen, het optrekken met andere mensen vervullen hem met verwondering en (vaker) met ontzetting. Hij voelt zich niet thuis in het bestaan. Daarom zoekt hij naar dingen die zijn leven zin of betekenis geven. Hij kan een godsdienst aanhangen, het humanisme, een vorm van atheïsme, het materialisme enz.

2) Ik ben gegrepen door Jezus' Passio. Dat is voor mij het sleutelverhaal bij uitstek. Dat bevat de beslissende waarheid, het hoogste woord, het woord van God. Hier vind ik mijn zingeving. Ik bemerk dat het bij mij past, de weg wijst en veel verklaart van wat er met mens en cultuur aan de hand is. Ik hoef daar boven op niet ook nog de bevestiging van speciale ervaringen van licht, kracht, vrede, nabijheid enz.

3) Het sleutelverhaal opent me de ogen voor het egocentrische in m'n leven. En desondanks zegt het evangelie dat ik er mag zijn omdat God m'n geweld voor lief wilde nemen. Hij kon het hebben: Hij overwon het in Jezus. Vanaf dat ik dat ontdekte en geloof, probeer ik het ik-gerichte en alles wat daarbij hoort af te zweren. Voortaan wil ik op die Tegenstem¹ (heilige Geest, Christus) afgestemd blijven en daaraan gehoor geven. Zo ga ik in enen open voor de mensen om me heen. In de loop van m'n leven word ik wellicht meer vertrouwd² met die Invloed. Zal die stille stem in mijn hart/geweten/ziel/geest het verlangen naar speciale ervaringen overbodig maken of uitdoven?  

4)  Ik kan niet bewijzen waarom een ander ook voor het sleutelverhaal zou moeten kiezen. De gemeenschappelijke grond voor zo'n geloofsgesprek ontbreekt. Natuurlijke theologie³ en algemene openbaring⁴ kunnen die basis niet leveren omdat mijn geloof niet begint bij een filosofische God-afgezien-van-Jezus. Gelukkig is de Passio zo'n krachtig verhaal, dat het ook wel zonder die basis buitenstaanders kan aanspreken. Hopelijk blijkt uit mijn manier van leven dat het van grote waarde is en worden anderen nieuwsgierig naar de oorsprong ervan.

-----

5) Openbaring is ervaring, nl. van het ontdekken van zin en betekenis⁵. Paulus, de evangelisten en de vroegste kerk vinden dat in het evangelie van Jezus, die gekruisigd werd en leeft. De latere kerk vindt het in het Oude Testament / de TeNaCh van Israël aangevuld met het Nieuwe Testament, samen de Bijbel

6) De Bijbel bevat geen tijdloze, eeuwige waarheden. Het gaat om bevrijdende, hoopgevende, corrigerende verhalen, gelijkenissen, psalmen enz die niet los te zien zijn van de rivaliserende goden en slogans van destijds⁶. Los van die historische context zal het inspirerende van de verhalen ons ontgaan. Betrekken we het historische er wel bij, dan zullen de oude verhalen opnieuw van betekenis blijken te zijn voor de opgave van het leven: laten zien dat het in Gods naam anders kan en moet dan de machten en leuzen van vandaag ons willen doen geloven. De Bijbel inspireert om meer dan het gewone te doen voor goede menselijke verhoudingen, voor vrede op aarde, gerechtigheid voor alle volken en heelheid van de schepping.

----

7) Vanwege het bittere raadsel van het onheil (natuurlijke kwaad) in onze wereld en vanwege de ellende die mensen elkaar aandoen (morele kwaad) is God voor mij niet in de eerste plaats⁷ de Schepper van alles wat is⁸, of de Voorzienigheid die alles bestuurt of het Opperwezen dat af en toe in de loop der gebeurtenissen ingrijpt⁹. Zou ik daarmee beginnen dan loop ik direct al op tegen de vragen en waaroms van de theodicee.

8) De God van Jezus is niet een grillig Opperwezen, licht en duister om het even, maar Eén. Betrouwbaar, een en al licht. Door de Bijbelse verhalen geïnterpreteerd in de Geest van Jezus inspireert Hij tot het goede: een leven van geloof, hoop en liefde.

9) Of, en zo ja hoe, de God van Jezus ook nog op andere wijze actief de gang van zaken in deze wereld beïnvloedt, kan geen mens met zekerheid vaststellen en weten. Die dingen zijn voor ons verborgen. Maar je kunt er wel in geloven en ik respecteer de vele christenen die dat geloof kunnen opbrengen.

10) Persoonlijk vind ik het moeilijk om God te vragen om of te danken voor concrete dingen. Bidden is voor mij meer een poging om de gevoelens van liefde, vriendschap en aandacht voor God en mensen bewust te worden en levend te houden. Om Jezus op zijn weg naar de ander en zijn God te volgen. Om te voorkomen dat ik bitter (door verdrietigheden en tegenslagen) of onverschillig (door gemakzucht en voorspoed) bij de eindstreep aankom. Zo'n gebed begint met het te binnen brengen van het sleutelverhaal. Dat is mijn manier om op de goede golflengte af te stemmen. Om de Tegenstem die God is te vernemen en misschien meer vertrouwd met Hem te worden. 

-----

11) Beginnend bij de Passio van Jezus als het meest centrale en wezenlijke over God valt er vast iets te zeggen over de betrokkenheid van deze God bij schepping en herschepping van de werkelijkheid, over de mens als zondaar en heilige, over de mensheid (Israel, volken, kerk) over de tijd (verleden, heden en toekomst) en God¹⁰.

12) Maar het is niet de bedoeling om daaruit opnieuw een compleet en samenhangend geloofsgebouw op te trekken. Het is niet mogelijk en niet nodig om een geloofsleer uit de Bijbel afleiden en elke tekst volgens dat systeem uit te leggen¹¹. Wie gelooft vindt in de Bijbel een bonte verzameling verhalen ter ondersteuning, verdieping en bijsturing van zijn geloof. Geloof leeft uit het horen van de Bijbelse verhalen. 

13) Geloven (fides qua) is ook heel wat anders dan een geloofsleer (fides quae) voor waar houden. Het eerste is iets van de hele mens: hart en ziel, verstand  en kracht. Het speelt zich af in relationele verhoudingen (ik - Gij). Het tweede is iets van het verstand dat analyseert, argumenteert en concludeert. Dan is er afstand, de verhouding is zakelijk, objectief (ik - het). Zo kun je niet met God omgaan. Objectieve, descriptieve taal kan niet anders dan het zwijgen er toe doen als het over God gaat.  

14) Principieel geldt dat een mens niet in staat is te bedenken hoe de hele werkelijkheid er in Gods ogen uitziet (sub specie aeternitatis). Het is zelfs maar de vraag of God zo boven en buiten de werkelijkheid staat. De consequentie is dat een theologisch geloofssysteem niet mogelijk is, een afgerond wereldbeeld of een visie op de geschiedenis evenmin. De werkelijkheid is veel te verwarrend en vol tegenstrijdigheden om onder één gezichtspunt te vatten. Waar er toch 'grote verhalen' werden bedacht, bleken die de heersende machten en hun daden te legitimeren. In naam van de vooruitgang werden volken gekoloniseerd, mensen tot slaaf gemaakt enz.


-----
¹ Bij het ik-gerichte horen wantrouwen (angst en zorgen), wanhoop, wanliefde. Het evangelie moedigt aan om ipv daarvan in geloof/vertrouwen, hoop en liefde te gaan leven. Door het ik-gerichte ben je ook vatbaar voor de tijdgeest. Het evangelie spreekt gelukkig tegen dat het leven een hopeloze onderneming is, dat de wereld geen toekomst heeft en dat jezelf vooral een slecht en schuldig mens bent. Door de Tegenstem ondergaan emoties, gevoelens, beleving en waardering van de dingen geleidelijk aan een verandering. Je probeert het goede te willen en te doen. Je staat op tegen alles wat het leven naar beneden haalt: honger, ziekte en gebrek, eenzaamheid, leugens, onrecht, geweld en alle andere vormen van dood.
² Immink (In God geloven p 276v) omschrijft dat als volgt: het is ...de presentie van God en zijn heil in ons bewustzijn...een uitermate existentiële werkelijkheid, die mijn dagelijks leefklimaat bepaalt. Een weten, een gevoelen en een gerichtheid van de wil...In die zin is het geloof een onmiddellijk inzicht en een directe waarneming: de gelovige bevindt het Woord van God als waarheid, het ervaart de realiteit van vergeving en de genade. Het gaat om een gemoedsgesteldheid waarin de werking van Gods heil doorkomt in de menselijke geest. Het wordt door de menselijke geest opgenomen als kennis, inzicht en ervaring...die geen verdere fundering nodig heeft...de unio mystica...een kennis die verandering en bekering tot stand brengt.
³ Wat je al denkende over God kunt weten, je hoeft er geen christen voor te zijn (volgens de aanhangers van de natuurlijke theologie).
⁴ Wat de natuur en de loop van de geschiedenis je over God leren, bv dat er een Schepper is, wijs en machtig. Voor deze inzichten hoef je ook geen christen te zijn (volgens de aanhangers van de algemene openbaring)
⁵ Mozes, de profeten en het Joodse volk vinden dat in de exodus uit Egypte gevolgd door de verbondsluiting op de Sinaï. Hun heilige boek: de TeNaCh (ongeveer het Oude Testament)
⁶ Dat geven die verhalen zelf duidelijk aan. 
⁷ Ik bedoel niet dat God er niets mee te maken heeft, maar dat dit niet het goede vertrekpunt is.
⁸ Ook wel: het Opperwezen, het Zijn, het Transcendente, de absolute Geest of een ander oerprincipe van de filosofie.
⁹ Theïsme in de vorm van een supra-naturalistisch godsbeeld kan niet meer.
¹⁰ Miskotte, Geloof en Kennis p. 196
¹¹ Dat leek me wel lange tijd het ideaal. Calvijn ondernam een poging in zijn Institutio Christianae Religionis, die als een leeswijzer bij de Bijbel is bedoeld.
Tom Wright doet iets vergelijkbaars: hij ontdekt als doorgaand thema in de Bijbel dat God bij mensen wil wonen. Maar een afgerond systeem maakt hij er niet van.