Poëzie lezen (cursus)

Inleiding
Oorspronkelijk was een stanza een achtregelig vers met een bepaald rijmschema (een zgn ottava rima). Later ging stanza strofe of vers iha betekenen. Hier verstaan wij onder stanza (als Fokkelman) een combinatie van enkele (meestal twee of drie)¹ elkaar opvolgende strofen of verzen.
De stanza brengt structuur aan in langere gedichten. Zou die ontbreken, dan zouden de psalmen heel fragmentarisch overkomen.

Ps 119
Een mooi voorbeeld is Ps 119. Telkens zijn er 8 dichtregels die bij elkaar horen, want die beginnen alle met dezelfde letter. De eerste acht verzen telkens met de alef, de volgende acht verzen met de beth enz. Zo heeft deze psalm evenveel stanza als letters in het Hebreeuwse alfabet: 22. Het is een acrostichon van 8 x 22 = 176 verzen. Bij mijn weten is het alleen de Naardense Bijbel die dat (enigszins gekunsteld) weet te laten zien: de eerste acht verzen beginnen beginnen alle met een A, de volgende acht met een B enz tot en met de laatste acht met een Z. (niet gebruikt de C, Q, U, X, IJ).²

Ps 19
De stanza kan ook een bepaalde nadruk geven. Zo zijn er in Ps 19 drie stanza's aan te wijzen nl de verzen 2 - 7; 8 - 11; 12 - 15. De middelste is de belangrijkste:
 

8 De wet van de HEER is volmaakt:
levenskracht voor de mens.
De richtlijn van de HEER is betrouwbaar:
wijsheid voor de eenvoudige.
9 De bevelen van de HEER zijn eenduidig:
vreugde voor het hart.
Het gebod van de HEER is helder:
licht voor de ogen.

10 Het ontzag voor de HEER is zuiver,
houdt stand, voor altijd.
De voorschriften van de HEER zijn waarachtig,
rechtvaardig, geheel en al.
11 Ze zijn begeerlijker dan goud,
dan fijn goud in overvloed,
en zoeter dan honing,
dan honing vers uit de raat. (NBV21)

Jes 44: 24 - 45: 7
Dit orakel van Cyrus blijkt bij nauwkeurig toezien een chiastische structuur te hebben: 

drie strofen - gesproken tot Israël - over 'Cyrus, mijn herder'  (stanza 1 - Jes 44: 24 - 28)
                X de centrale vierde strofe Jes 45: 1³
drie strofen - gesproken tot Cyrus - over 'Israël, mijn knecht' (stanza 2 - Jes 45: 1 - 7)

Job 28
Deze (anti)hymne van Job over de wijsheid bestaat uit drie stanza's:
Job 28: 1 - 11        de dieren / hebben goed zicht / geen kennis / geen wijsheid
Job 28: 12 - 19      de mensen / hebben goed zicht / wel kennis / geen wijsheid
Job 28: 20 - 28      God / heeft goed zicht / wel kennis / wel wijsheid.
De conclusie die Job ons voorhoudt:
Zie, ontzag voor de Heer - dat is wijsheid,
en wijken van het kwade is begrip. (Job 28: 28 vertaling Fokkelman, 160)

Goed lezen en indelen maken ook duidelijk dat in Job 28  de verzen 12 en 20 het begin van de tweede en derde stanza vormen en niet het slot van de eerste en tweede stanza zoals nogal eens wordt beweerd.



Dit is een zeer verkorte samenvatting van Fokkelman, Dichtkunst, p 139 - 163. 
-----
¹ Een stanza van slechts 1 strofe is Ps 28. Zeven strofen in een chiatische opstelling rond vers 4. Of Ps 51: 12v.
Een stanza van vier strofen is bv het midden van Ps 19 hierboven genoemd.
Een stanza van vijf strofen vinden we in Ps 18, nl in de verzen 4 - 8 (een chiasme AB x B'A')
² Om precies te zijn: er zijn 2 x 8 verzen die met een G beginnen. De eerste keer op de plek waar de C-verzen hadden moeten staan.
³  Dit zegt de HEER tegen Cyrus, zijn gezalfde,
die Hij bij de rechterhand neemt,
aan wie Hij volken onderwerpt,
voor wie Hij koningen ontwapent,
voor wie Hij deuren opent –
geen poort blijft gesloten: (NBV21)