Poëzie lezen (cursus)

Het voornaamste middel dat de Hebreeuwse dichter tot zijn beschikking heeft, is het herhalen en variëren van woordjes. Daardoor ontstaat een evenwijdigheid of parallellisme tussen 

• versdelen, zie de voorbeelden hier onder
• binnen een versdeel, zie het voorbeeld van Jes 40: 3 hieronder
• hele verzen, zie het laatste voorbeeld hieronder van Deut 32.

Verzamelt de dichter woorden tot paren om parallellisme te krijgen? Nee, het is omgekeerd: parallellisme trekt bestaande woordparen (bv vader - moeder) aan of inspireert de dichter die te bedenken (bv roep - antwoorden)
De woordparen kunnen evenwijdig of concentrisch geschikt worden

Evenwijdig:
In twee op elkaar volgende versregels AB // A'B'  (Ps 1: 5)
5a Wettelozen houden niet stand (A)  waar recht heerst (B) //
5b zondaars niet (A') in de kring van de rechtvaardigen (B') . (NBV21)

Evenwijdig + variaties, bv parallellie binnen het colon aa' / bb'  (Klgld 3: 2)
2a Mij heeft Hij gevoerd (a) / en doen gaan (a')
2b in duisternis (b) / en donkerte (b'). (NBG51)

Concentrisch
abc / c'b'a'  (Gen 9: 6)
6a Wie vergiet (a) het bloed (b) van een mens (c)
6b om die mens (c') zal het bloed (b') vergoten worden (c')  (Vertaling, Fokkelman, 89)

Met als variaties bv AB X B'A', gekruist of chiastisch: (Ps 137: 5 - 6b)
 5a Indien ik u vergete, o Jeruzalem (A),
5bzo vergete (mij) mijn rechterhand; (B)
6a mijn tong kleve aan mijn verhemelte (B'),
6b als ik uwer niet gedenk,(A')   (NBG51) 

Maar er is nog veel meer mogelijk, bv:  (Jes 40: 3):
3a In de woestijn bereidt / de weg van Jahweh
3b effent in de wildernis / een baan voor onze God (Vertaling Fokkelman, 94)
* 3a en 3b zijn parallel: dus AB // A'B'
* met een chiasme in eerste helft van 3a en 3b (plaats - werkwoord / werkwoord - plaats)
* en een parallel in tweede helft van 3a met 3b (de weg - Jahweh // een baan - onze God)

Verdubbelingen?
De tweeledigheid in de Hebreeuwse dichtkunst is niet precies in evenwicht. Het kan zijn dat het eerste deel (A) het zwaarste weegt en B lichter is. Maar ook het omgekeerde komt voor. De delen (A) en (B) zeggen dus niet exact hetzelfde maar zoiets als (A), sterker nog (B)!
Als het ene colon (A) de zinskern bevat en/of het gezegde en de andere colon (B)  slechts een bepaling heeft en geen werkwoord, dan ligt het zwaartepunt in (A). Zo bv in het voorbeeld hierboven van Ps 1: 5. Het omgekeerde is natuurlijk ook mogelijk.

Functie
Het parallellisme varieert in (B)  wat in (A) gezegd is. Het is een vorm van herhaling. Het heeft de functie om de oplettende lezer op zoek te laten gaan naar overeenkomsten, tegenstellingen en andere verschillen. Zoals de twee glazen van een bril een iets ander beeld opleveren waardoor er diepte, perspectief mogelijk is, zo leveren de beide helften van een parallel ook een beter zicht op: meer betekenisrijkdom (Dichtkunst, 100).
bv Hooglied 1: 2:
2a Hij kusse mij met de kussen van zijn mond,
2b Want kostelijker dan wijn is jouw liefde (NBG51)
* 2a gaat over de geliefde (hij): in de derde persoon, enigszins afstandelijk. De distantie is in 2b weggevallen: het meisje spreekt nu haar geliefde aan: jouw.
* het semantisch raakpunt ontbreekt: de mond is wel expliciet genoemd in 2a, maar in 2b niet meer.

Onder de vele voorbeelden die Fokkelman geeft zijn er ook waarbij de parallellie niet tot de versdelen beperkt blijft. Tussen opeenvolgende verzen treffen we soms ook parallellisme aan. Een mooi voorbeeld van parallellisme zelfs over verschillende stanza's heen is te vinden in Deut 32: 8 - 12. Hier zijn drie stanza's (LKL) nl de verzen 8a - 9b; 10a - 10d en 11a - 12d. De slotverzen zijn achtereenvolgens:

9a Want het deel des Heren is zijn volk,
9b Jakob het Hem toegemeten erfdeel.

10c Hij beschutte hem, lette op hem,
10d bewaarde hem als zijn oogappel.

12a zo heeft hem de Here alleen geleid,
12b en geen vreemde god stond hem terzijde. (NBG51)

(Dit is een samenvatting van Fokkelman, Dichtkunst, p. 81 - 109.)