Besproken Bijbelgedeelten en Thema's

Drie is een getal dat eenvoudigweg drie kan betekenen, maar het kan ook een symbolische betekenis hebben: de overtreffende trap. Hier geeft het een climax aan: Jezus' lijden wordt steeds zwaarder en loopt uit op zijn sterven, dat voor het geloof beslissende betekenis heeft. Er is zelfs sprake van een dubbel drie: drie tijdvakken van drie uur: verhoor, kruisiging, duisternis. Dat wijst op een hemelse regie, een goddelijk plan gaat in vervulling.

Drie uur duisternis
De duisternis is vervulling van een oude profetie. Amos kondigde ooit een oordeelsdag aan vanwege het onrecht in Israël: Op die dag – spreekt God, de HEER – zal Ik op het middaguur de zon doen ondergaan, en het land verduisteren op klaarlichte dag.(Amos 8: 9) De profeet voorspelde dat die dag gevolgd zou worden door allerlei onheil als straf. Misschien is er ook een link met het einde der tijden dat met duisternis gepaard zal gaan (Mc 13: 24vv) en kort daarop gevolgd door de komst van de Zoon des Mensen.
Als de duisternis drie uur duurt, wil dat zeggen dat het om een zeer intensieve, akelige, angstaanjagende tijd gaat.
Wat een contrast met die andere keer toen Jezus verheerlijkt werd (Mc 9: 2 - 9). Daar verandert Jezus van gedaante, zijn kleren worden stralend wit, Mozes en Elia verschijnen en een stem uit een wolk zegt: deze is mijn zoon, de geliefde.

Van God verlaten
Jezus was door mensen verlaten, verraden, verloochend, mishandeld en bespot. Voor hem, de grote mensenvriend, is dat ongetwijfeld dramatisch geweest. Maar het kan nog erger. Jezus is God kwijt. God heeft Jezus verlaten. En hoe vreselijk moet dat voor Jezus zijn. Het ging hem om Gods Rijk dat soms al even voet aan de grond kreeg op aarde¹ en waarvan Jezus zei dat het elk moment definitief zou doorbreken. Maar nu het erop aankomt, gebeurt dat niet.
Toen Mozes het Pesachmaal instelde volgde aansluitend de uittocht uit Egypte. Maar nu, een dag nadat Jezus het Pesachmaal met zijn leerlingen had gevierd, gebeurt er niets. Geen nieuwe exodus, geen bevrijding, geen Koninkrijk van God. De duisternis spreekt een duidelijke taal: God laat Jezus vallen.

Jezus roept het uit met woorden aan Ps 22 ontleend.Opvallend is dat Mc ze in het Aramees heeft, de taal van Jezus: Eloi, Eloi, lema sabachthani. (P2 22: 2) Ze zijn onverstaanbaar voor Griekstalige lezers. Mc laat ze dan ook volgen door een vertaling: mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?  Zo sterft Jezus: mislukt, gedesillusioneerd. Als een vervloekte: letterlijk tussen hemel en aarde, uitgespuugd door de mensen - in de steek gelaten door God².

Deze uitleg is vooral door Albert Schweitzer bekend geworden, die deze apocalyptische visie 1906 in zijn boek 'Geschichte der Leben Jesu Forschung' presenteerde.  Een uitleg die zeer aansprekend is voor iedereen die in het leven teleurgesteld is geraakt. En dat waren er velen in de tijd van de eerste Wereldoorlog en daarna.
Een moeilijkheid bij deze interpretatie is dat Jezus zijn lijden en sterven meermalen heeft aangekondigd (Mc 8: 31; 9: 31; 10: 33; 10: 45). Hij heeft deze dingen voorzien. Als het dan ook echt zo verloopt, gaat het dus volgens plan. Dat is de conclusie die de lezers volgens Mc moeten trekken. Valt dat te combineren met de desillusie hierboven?

Er is wel voorgesteld om deze moeilijkheid als volgt op te lossen. Men neemt dan aan dat Mc weliswaar vers twee van Ps 22 citeert, maar dat hij daarmee de hele Psalm bedoelt.  En die is  vanaf vers 22c veel positiever. Daar staat:  U geeft mij antwoord. Ik zal uw naam bekendmaken, U loven in de kring van mijn volk. Loof Hem, jullie die de HEER vrezen, breng Hem eer, kinderen van Jakob, wees beducht voor Hem, volk van Israël. (Ps 22:22c - 24 NBV21). En dat positieve blijft ook in  daaropvolgende verzen 25 - 32. Vrome Joden sterven met deze psalm op hun lippen. Jezus sterft dus als een vrome Jood. Niet mislukt maar geslaagd.
Dat lijkt echter een interpretatie die aan het smartelijke van deze verzen geen recht doet en die is ingegeven door een een andere evangelist. Namelijk Johannes die Jezus presenteert als zegevierend onder de schijn van het tegendeel. De vernedering aan het kruis is verhoging, verheerlijking. Bij Joh is het laatste woord van Jezus 'het is volbracht'.
Trouwens ook Lucas had moeite met deze woorden: hij  vervangt ze door een tekst uit een andere Psalm  'Vader, in uw handen mijn geest'  (Ps 31: 6).

Een andere oplossing:
Als we bedenken dat Jezus tijdens zijn bespottingen geen mens verwenst heeft en tijdens het van God verlaten zijn, met 'mijn God, mijn God...' aan God heeft vastgehouden, dan is er geen sprake van mislukken. Jezus sterft als een rechtvaardige. Met zijn laatste woorden betreurt hij niet zijn sterven - dat had hij voorzien - maar dat Hij zich van God verlaten voelt. Had hij nog een kleine aanmoediging verwacht? Op het allerlaatst nog net iets te zien van wat zijn dood bewerkt? Dan kun je met een glimlach sterven. Maar zo'n aanwijzing bleef uit, hoe pijnlijk. Wij de lezers krijgen wel zo'n aanwijzing: het voorhangsel in de tempel scheurt en Mat weet van nog meer.³
Wij zijn wel de laatsten om van mislukken te spreken, want zo stervend - trouw aan God, aan mensen, aan zijn roeping - is Jezus juist niet mislukt, maar geslaagd waar ieder ander faalt.

Opnieuw spot
De mensen die erbij staan, menen dat Jezus om Elia roept, de beroemde profeet die men terug verwachtte op het einde der tijden. Weer zien ze een mogelijkheid om Jezus te bespotten. Hij moet nog maar eens om Elia roepen. Dat vinden ze leuk omdat Elia toch niet komt om Jezus te redden. Zo willen ze Jezus nog een keer zien afgaan.
Omdat Jezus te verzwakt is, willen ze hem nog wat te drinken geven: water met azijn vermengd. (vgl Ps 69: 22b) Dan kan hij weer roepen. Mc laat in het midden of Jezus er wat van drinkt. Wat hij met luide stem roept zou heel goed nogmaals het 'mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?' kunnen zijn. Dan blaast hij de laatste adem uit en sterft.
Van vele martelaren worden mooie woorden en gebaren verteld in hun stervensuur. Mc daarentegen vertelt het sterven van Jezus zonder vrome opsmuk, rauw en realistisch.

Het voorhangsel
In de tabernakel en later de tempels Jeruzalem waren twee voorhangsels: mooie kleden om twee ruimtes van elkaar te scheiden