Hnd 16: 1 - 15(P)
Hoe het evangelie in Europa belandt
A God is liefde, zeggen we.
Hij is als een vader in de hemelen.
En u weet: bij een vader horen kinderen:
wij Gods mensenkinderen.
Dat vinden we heel gewoon, maar dat is het niet.
Allah akbar, zeggen de moslims: God is groot.
En bij een grote God horen kleine mensen.
Dat is toch wat anders.
Als alle mensen Gods kinderen zijn
zijn ze elkaars broers en zussen.
Dan zijn ze in wezen gelijk.
of ze nu man of vrouw zijn, jong of oud,
ziek of gezond, arm of rijk zijn, baas of knecht zijn.
De één is niet belangrijker dan de ander.
Allemaal hebben ze recht op leven,
onderdak, onderwijs, ziekenzorg,
een fatsoenlijke begrafenis tenslotte.
Ook dat vinden we heel gewoon, maar dat is het niet.
Ga maar eens naar India.
Daar zijn de mensen in groepen ingedeeld.
De priesters het belangrijkst.
Onderaan de paria's die je zelfs niet mag aanraken.
En daartussen de arbeiders, de handelaren, de soldaten.
Over vrouwen zullen we het maar niet hebben.
En kinderen al helemaal niet.
En dat je geloven mag wat je wilt.
Dat is voor ons gewoon, maar dat is het niet.
Ga maar eens naar China waar religies officïeel verboden zijn.
Al die hele gewone dingen zijn alleen maar heel gewoon in Europa.
En in de landen waar die vandaaruit zijn gegroeid.
Noord en Zuid Amerika, Australië.
Het is heel vaak mode om af te geven
op kerk en geloof en christendom.
En natuurlijk is er veel dat niet deugt.
Europa is nog lang niet de hemel op aarde
Alleen het koninkrijk van God is volmaakt.
Daar blijven we van dromen / aan werken.
Maar de dingen die ik nu net noemde
die voor ons zo gewoon zijn,
die hebben we aan de kerk te danken.
Daar mogen we best een beetje meer trots
en fier op zijn
en vooral ook zuinig op zijn.
B Zo is het dus niet altijd geweest.
Dat is ooit begonnen: 20 eeuwen terug.
Heel bijzonder: niemand heeft erom gevraagd
dat Paulus en Silas zouden komen vertellen
van een vader in de hemelen, van alle mensen zijn kinderen
en elkaars broertjes en zusjes.
Niemand had daar behoefte aan.
Niemand had het gevoel dat ze iets misten.
Het was gewoon zoals het was.
Je werd geboren in een arm of rijk gezin
de meesten arm
of nog ellendiger: als slaaf
En je leeft een tijdje,
doet je ding als slaaf, als knecht,
als boer of handelaar, als soldaat of keizer
en op een dag ga je dood.
Opgaan, blinken en verzinken.
Een keiharde wereld:
wie geen geld heeft verhongert,
kan niet bij een dokter terecht
en als hij sterft is er zelfs geen fatsoenlijke begrafenis
Zo was het altijd geweest.
Die het getroffen hadden, waren min of meer tevreden.
Die het slecht hadden, hadden zich maar bij hun lot neergelegd.
tevreden gehouden door een beetje brood en spelen
Niemand had het gevoel dat er iets niet klopte
dat het nog heel anders kon in het leven.
En dus kwam er niet een delegatie uit Europa naar Jeruzalem
met het verzoek: kom naar ons toe
en vertelt ons het goede nieuws van Jezus en zijn God.
…..
Stel je toch eens voor dat het daarbij gebleven zou zijn.
Dan was het voor ons vandaag nog altijd:
opgaan, blinken en verzinken
vrouwen tweederangs burger, kinderen niet in tel
…...
Geen mens vroeg Paulus om te komen.
Maar God vond het wel nodig
dat het evangelie onze kant op kwam
Hij wil ook voor de mensen in Europa een Vader in de hemel zijn
wil ook ons tot zijn kinderen aannemen.
En dan verhindert Gods Geest 2x dat P in Azië blijft hangen
En tenslotte krijgt P een droom
die aan duidelijkheid niets te wensen overlaat
een man roept : kom over en help ons.
hij roept dat voor alle volken in Europa.
C Wij zouden misschien gedacht hebben
laat die mensen in Europa toch met rust
waarom ze lastig vallen met Jezus en God
als ze er zelf niet om vragen?
Paulus heeft gedacht
ze weten niet wat ze missen, daarom vragen ze er niet naar
Wij zouden misschien zeggen:
die mensen in Europa doen best ergens aan
ze geloven wel niet in Jezus of in de heilige Geest
maar wel dat er iets is, een God of zo
P heeft bij zichzelf gezegd:
met alle respect, maar die goden die ze vereren...
dat heeft maar weinig met de ware God te maken
en het bevordert op geen enkele manier vrede tussen volken
en rechtvaardige verhoudingen tussen mensen
alles blijft bij het oude.
Wij zouden misschien bezorgd bij onszelf zeggen:
die mensen in Europa zijn met zoveel
en ze leven zo anders dan de bedoeling is
krijgen we dat ooit voor elkaar
zal het evangelie dat allemaal veranderen?
Paulus wist gewoon:
het verhaal van Jezus, dat hebben ze zo hard nodig
van leven in goed vertrouwen op een Vader in de hemelen
van leven in vrede met elkaar
van leven niet voor enkel hier en nu.
Als ze eenmaal zien hoe het leven opknapt
als de Here Jezus de toon aangeeft
dan zal het nog eens zover komen
dat de mensen staan te dringen
om er ook bij te mogen horen, als ooit bij het Pinksterfeest
Wij vinden het misschien
wel een raar en moeilijk verhaal
Jezus, een kruis, een graf dat leeg is
zullen ze dat niet een belachelijk verhaal vinden.
Paulus heeft gedacht
het is ook dwaas en ergerniswekkend
maar het is toch maar gebeurd
hoe zou ik hier van kunnen zwijgen?
ik moet gewoon vertellen van de vreugde van mijn leven
van het nieuwe begin dat God in Jezus geboden heeft
aan mij, aan het Joodse volk, aan alle volken op aarde
Wij zeggen misschien
wie ben ik om van mijn geloof te vertellen
laat een ander dat maar proberen
Paulus schoof het niet af. Hij ging.
Hij moest wel: de Heilige Geest zat daar achter.
D Zo komt Paulus voor het eerst in Europa: in Filippi,
Als altijd gaat hij eerst op zoek naar de Joodse gemeenschap.
Die moeten eerst horen van de Messias die gekomen is.
Maar een synagoge is er niet.
Wel een plek bij de rivier waar ze samen komen om te bidden.
Daar treft hij ook Lydia aan.
een vrouw met een eigen bedrijf: ze handelt in purperen stoffen.
Uit Thyatira, van heidense komaf
maar al wel een beetje geboeid door het Joodse geloof.
Dat geloof dat zo anders is dan wat ze van huis uit gewend was.
Met die grote nadruk op hoe je leeft, de tien geboden
daar maakten haar goden zich echt niet druk om.
En nu komt Paulus vertellen van Jezus
een mens zo vol van de wijsheid, de macht, de liefde van God
dat je net zo goed kunt zeggen:
In Jezus is God zelf verschenen.
En P legt uit hoe Jezus al het geweld
alle frustratie, alle ongeloof van mensen
over zich heen heeft gekregen
en aan een kruis is gestorven.
Hij wilde dat hebben...alleen zo kon hij duidelijk maken:
mijn liefde is altijd nog groter dan het kwaad van mensen
Op de paasmorgen blijkt: dit was geen grootspraak.
Zijn liefde kan het hebben.
Sindsdien kunnen wij opgelucht adem halen:
Niets kan ons scheiden van de liefde van God.
En als wij inzitten over schuld en straf
dan mogen wij weten:
in Jezus heeft God die schuld voor eigen rekening genomen
in Jezus heeft God die straf op zichzelf laten neerkomen
Waarom? Omdat hij ons niet kwijt wil.
Dit is het goede nieuws: elke dag is er een nieuw begin mogelijk.
En dat geldt voor iedereen:
voor Joden en heidenen / voor mannen en vrouwen
voor armen en rijken / voor goede en slechte mensen
voor zieke en gezonde mensen
Zo komt Lydia tot geloof.
Van iemand die geloofde in God
is ze geworden tot iemand
die leeft met een Vader in de hemelen
die weet van zijn liefde in Christus
en vraagt naar zijn wil om die te doen
Iemand die zich verbonden voelt
met de mensen om haar heen:
Gods kinderen zijn het
mijn broeders en zusters.
E Het is maar een klein en merkwaardig begin:
één geslaagde zakenvrouw uit de modewereld
die tot geloof komt.
Zo gaat het overal waar Paulus komt:
in Athene, in Korinthe...
telkens maar een paar mensen bij wie de boodschap landt.
Maar Paulus geloofde:
dit verhaal van een Vader in de hemelen
van mensen die naar elkaar omzien
dit is zo'n goed verhaal
de mensen hebben het zo nodig
Dit komt verder. Dat kan niet anders.
En hij wist ook:
dit is iets wat je niet met geweld
de mensen kunt opleggen:
een heilige oorlog, een kruistocht, een jihad
Dat kan gewoon niet.
Het christelijk geloof is iets waar je in vrijheid voor kiest.
Alleen de heilige Geest kan je hart en geweten
zover krijgen dat je ervoor kiest.
Ik kan er alleen maar van vertellen
het voorleven en laten zien wat het voor mij betekent.
Zo gaat het ook deze keer.
Het geloof van Lydia is zo aanstekelijk
dat haar hele huis, haar kinderen, haar personeel
zich lieten dopen.
De beste reclame is mond op mond reclame.
In alle grote steden van het Romeinse rijk
gaat het al gauw als een lopend vuurtje rond:
er is een nieuw geloof:
een God die om mensen geeft.
er is een andere manier van leven:
niet voor enkel hier en nu, alleen voor jezelf
maar samen met alle andere mensen
je inzetten voor de armen, de zieken, de eenzamen.
Zo is het door gegaan.
Eerst tegen de verdrukking in.
Later ook met hele foute periodes:
kruistochten, godsdienstoorlogen, jodenvervolgingen
Met vallen en opstaan.
Eeuwen en eeuwen van zending en evangelisatie
hebben Europa en het westen gemaakt tot wat het is:
Het werelddeel waar miljoenen van dromen
Het werelddeel waar duizenden mensen alles voor over hebben
om er te komen.
Om de vrijheid, om de welvaart, om de mensenrechten.
F Europa lijkt wel eens vooral vanwege het geld
en de economie in het nieuws te komen.
Misschien draait het daar wel te veel om
aandelenkoersen en de overheidstekorten.
Maar als we ons daardoor laten leiden
wordt Europa niet meer dan een welvarende ruïne.
Europa kan zoveel meer zijn:
een huis waar de humaniteit gediend wordt
een huis dat in de verte lijkt op het koninkrijk van God.
Dat kan alleen
als we ons keer op keer laten inspireren door Jezus en zijn God
En bedenken hoe we de liefde van God voor alle mensen
kunnen vertalen
in zorg voor wie ziek zijn en hulpbehoevend
in opvang van de vluchtelingen.
hoe we arme landen weer hoop kunnen bieden
hoe we een milieuramp kunnen voorkomen
Grote onderwerpen.
Paulus schrok er niet voor terug
het immense romeinse imperium van binnenuit
op zijn kop te zetten.
Dat was geen overmoed.
Dat was de moed van het geloof.
Zo zal er ook een oplossing komen
voor de uitdagingen van onze tijd. AMEN
A God is liefde, zeggen we.
Hij is als een vader in de hemelen.
En u weet: bij een vader horen kinderen:
wij Gods mensenkinderen.
Dat vinden we heel gewoon, maar dat is het niet.
Allah akbar, zeggen de moslims: God is groot.
En bij een grote God horen kleine mensen.
Dat is toch wat anders.
Als alle mensen Gods kinderen zijn
zijn ze elkaars broers en zussen.
Dan zijn ze in wezen gelijk.
of ze nu man of vrouw zijn, jong of oud,
ziek of gezond, arm of rijk zijn, baas of knecht zijn.
De één is niet belangrijker dan de ander.
Allemaal hebben ze recht op leven,
onderdak, onderwijs, ziekenzorg,
een fatsoenlijke begrafenis tenslotte.
Ook dat vinden we heel gewoon, maar dat is het niet.
Ga maar eens naar India.
Daar zijn de mensen in groepen ingedeeld.
De priesters het belangrijkst.
Onderaan de paria's die je zelfs niet mag aanraken.
En daartussen de arbeiders, de handelaren, de soldaten.
Over vrouwen zullen we het maar niet hebben.
En kinderen al helemaal niet.
En dat je geloven mag wat je wilt.
Dat is voor ons gewoon, maar dat is het niet.
Ga maar eens naar China waar religies officïeel verboden zijn.
Al die hele gewone dingen zijn alleen maar heel gewoon in Europa.
En in de landen waar die vandaaruit zijn gegroeid.
Noord en Zuid Amerika, Australië.
Het is heel vaak mode om af te geven
op kerk en geloof en christendom.
En natuurlijk is er veel dat niet deugt.
Europa is nog lang niet de hemel op aarde
Alleen het koninkrijk van God is volmaakt.
Daar blijven we van dromen / aan werken.
Maar de dingen die ik nu net noemde
die voor ons zo gewoon zijn,
die hebben we aan de kerk te danken.
Daar mogen we best een beetje meer trots
en fier op zijn
en vooral ook zuinig op zijn.
B Zo is het dus niet altijd geweest.
Dat is ooit begonnen: 20 eeuwen terug.
Heel bijzonder: niemand heeft erom gevraagd
dat Paulus en Silas zouden komen vertellen
van een vader in de hemelen, van alle mensen zijn kinderen
en elkaars broertjes en zusjes.
Niemand had daar behoefte aan.
Niemand had het gevoel dat ze iets misten.
Het was gewoon zoals het was.
Je werd geboren in een arm of rijk gezin
de meesten arm
of nog ellendiger: als slaaf
En je leeft een tijdje,
doet je ding als slaaf, als knecht,
als boer of handelaar, als soldaat of keizer
en op een dag ga je dood.
Opgaan, blinken en verzinken.
Een keiharde wereld:
wie geen geld heeft verhongert,
kan niet bij een dokter terecht
en als hij sterft is er zelfs geen fatsoenlijke begrafenis
Zo was het altijd geweest.
Die het getroffen hadden, waren min of meer tevreden.
Die het slecht hadden, hadden zich maar bij hun lot neergelegd.
tevreden gehouden door een beetje brood en spelen
Niemand had het gevoel dat er iets niet klopte
dat het nog heel anders kon in het leven.
En dus kwam er niet een delegatie uit Europa naar Jeruzalem
met het verzoek: kom naar ons toe
en vertelt ons het goede nieuws van Jezus en zijn God.
…..
Stel je toch eens voor dat het daarbij gebleven zou zijn.
Dan was het voor ons vandaag nog altijd:
opgaan, blinken en verzinken
vrouwen tweederangs burger, kinderen niet in tel
…...
Geen mens vroeg Paulus om te komen.
Maar God vond het wel nodig
dat het evangelie onze kant op kwam
Hij wil ook voor de mensen in Europa een Vader in de hemel zijn
wil ook ons tot zijn kinderen aannemen.
En dan verhindert Gods Geest 2x dat P in Azië blijft hangen
En tenslotte krijgt P een droom
die aan duidelijkheid niets te wensen overlaat
een man roept : kom over en help ons.
hij roept dat voor alle volken in Europa.
C Wij zouden misschien gedacht hebben
laat die mensen in Europa toch met rust
waarom ze lastig vallen met Jezus en God
als ze er zelf niet om vragen?
Paulus heeft gedacht
ze weten niet wat ze missen, daarom vragen ze er niet naar
Wij zouden misschien zeggen:
die mensen in Europa doen best ergens aan
ze geloven wel niet in Jezus of in de heilige Geest
maar wel dat er iets is, een God of zo
P heeft bij zichzelf gezegd:
met alle respect, maar die goden die ze vereren...
dat heeft maar weinig met de ware God te maken
en het bevordert op geen enkele manier vrede tussen volken
en rechtvaardige verhoudingen tussen mensen
alles blijft bij het oude.
Wij zouden misschien bezorgd bij onszelf zeggen:
die mensen in Europa zijn met zoveel
en ze leven zo anders dan de bedoeling is
krijgen we dat ooit voor elkaar
zal het evangelie dat allemaal veranderen?
Paulus wist gewoon:
het verhaal van Jezus, dat hebben ze zo hard nodig
van leven in goed vertrouwen op een Vader in de hemelen
van leven in vrede met elkaar
van leven niet voor enkel hier en nu.
Als ze eenmaal zien hoe het leven opknapt
als de Here Jezus de toon aangeeft
dan zal het nog eens zover komen
dat de mensen staan te dringen
om er ook bij te mogen horen, als ooit bij het Pinksterfeest
Wij vinden het misschien
wel een raar en moeilijk verhaal
Jezus, een kruis, een graf dat leeg is
zullen ze dat niet een belachelijk verhaal vinden.
Paulus heeft gedacht
het is ook dwaas en ergerniswekkend
maar het is toch maar gebeurd
hoe zou ik hier van kunnen zwijgen?
ik moet gewoon vertellen van de vreugde van mijn leven
van het nieuwe begin dat God in Jezus geboden heeft
aan mij, aan het Joodse volk, aan alle volken op aarde
Wij zeggen misschien
wie ben ik om van mijn geloof te vertellen
laat een ander dat maar proberen
Paulus schoof het niet af. Hij ging.
Hij moest wel: de Heilige Geest zat daar achter.
D Zo komt Paulus voor het eerst in Europa: in Filippi,
Als altijd gaat hij eerst op zoek naar de Joodse gemeenschap.
Die moeten eerst horen van de Messias die gekomen is.
Maar een synagoge is er niet.
Wel een plek bij de rivier waar ze samen komen om te bidden.
Daar treft hij ook Lydia aan.
een vrouw met een eigen bedrijf: ze handelt in purperen stoffen.
Uit Thyatira, van heidense komaf
maar al wel een beetje geboeid door het Joodse geloof.
Dat geloof dat zo anders is dan wat ze van huis uit gewend was.
Met die grote nadruk op hoe je leeft, de tien geboden
daar maakten haar goden zich echt niet druk om.
En nu komt Paulus vertellen van Jezus
een mens zo vol van de wijsheid, de macht, de liefde van God
dat je net zo goed kunt zeggen:
In Jezus is God zelf verschenen.
En P legt uit hoe Jezus al het geweld
alle frustratie, alle ongeloof van mensen
over zich heen heeft gekregen
en aan een kruis is gestorven.
Hij wilde dat hebben...alleen zo kon hij duidelijk maken:
mijn liefde is altijd nog groter dan het kwaad van mensen
Op de paasmorgen blijkt: dit was geen grootspraak.
Zijn liefde kan het hebben.
Sindsdien kunnen wij opgelucht adem halen:
Niets kan ons scheiden van de liefde van God.
En als wij inzitten over schuld en straf
dan mogen wij weten:
in Jezus heeft God die schuld voor eigen rekening genomen
in Jezus heeft God die straf op zichzelf laten neerkomen
Waarom? Omdat hij ons niet kwijt wil.
Dit is het goede nieuws: elke dag is er een nieuw begin mogelijk.
En dat geldt voor iedereen:
voor Joden en heidenen / voor mannen en vrouwen
voor armen en rijken / voor goede en slechte mensen
voor zieke en gezonde mensen
Zo komt Lydia tot geloof.
Van iemand die geloofde in God
is ze geworden tot iemand
die leeft met een Vader in de hemelen
die weet van zijn liefde in Christus
en vraagt naar zijn wil om die te doen
Iemand die zich verbonden voelt
met de mensen om haar heen:
Gods kinderen zijn het
mijn broeders en zusters.
E Het is maar een klein en merkwaardig begin:
één geslaagde zakenvrouw uit de modewereld
die tot geloof komt.
Zo gaat het overal waar Paulus komt:
in Athene, in Korinthe...
telkens maar een paar mensen bij wie de boodschap landt.
Maar Paulus geloofde:
dit verhaal van een Vader in de hemelen
van mensen die naar elkaar omzien
dit is zo'n goed verhaal
de mensen hebben het zo nodig
Dit komt verder. Dat kan niet anders.
En hij wist ook:
dit is iets wat je niet met geweld
de mensen kunt opleggen:
een heilige oorlog, een kruistocht, een jihad
Dat kan gewoon niet.
Het christelijk geloof is iets waar je in vrijheid voor kiest.
Alleen de heilige Geest kan je hart en geweten
zover krijgen dat je ervoor kiest.
Ik kan er alleen maar van vertellen
het voorleven en laten zien wat het voor mij betekent.
Zo gaat het ook deze keer.
Het geloof van Lydia is zo aanstekelijk
dat haar hele huis, haar kinderen, haar personeel
zich lieten dopen.
De beste reclame is mond op mond reclame.
In alle grote steden van het Romeinse rijk
gaat het al gauw als een lopend vuurtje rond:
er is een nieuw geloof:
een God die om mensen geeft.
er is een andere manier van leven:
niet voor enkel hier en nu, alleen voor jezelf
maar samen met alle andere mensen
je inzetten voor de armen, de zieken, de eenzamen.
Zo is het door gegaan.
Eerst tegen de verdrukking in.
Later ook met hele foute periodes:
kruistochten, godsdienstoorlogen, jodenvervolgingen
Met vallen en opstaan.
Eeuwen en eeuwen van zending en evangelisatie
hebben Europa en het westen gemaakt tot wat het is:
Het werelddeel waar miljoenen van dromen
Het werelddeel waar duizenden mensen alles voor over hebben
om er te komen.
Om de vrijheid, om de welvaart, om de mensenrechten.
F Europa lijkt wel eens vooral vanwege het geld
en de economie in het nieuws te komen.
Misschien draait het daar wel te veel om
aandelenkoersen en de overheidstekorten.
Maar als we ons daardoor laten leiden
wordt Europa niet meer dan een welvarende ruïne.
Europa kan zoveel meer zijn:
een huis waar de humaniteit gediend wordt
een huis dat in de verte lijkt op het koninkrijk van God.
Dat kan alleen
als we ons keer op keer laten inspireren door Jezus en zijn God
En bedenken hoe we de liefde van God voor alle mensen
kunnen vertalen
in zorg voor wie ziek zijn en hulpbehoevend
in opvang van de vluchtelingen.
hoe we arme landen weer hoop kunnen bieden
hoe we een milieuramp kunnen voorkomen
Grote onderwerpen.
Paulus schrok er niet voor terug
het immense romeinse imperium van binnenuit
op zijn kop te zetten.
Dat was geen overmoed.
Dat was de moed van het geloof.
Zo zal er ook een oplossing komen
voor de uitdagingen van onze tijd. AMEN
terug
Afkortingen
van de Bijbelboeken > Register (kolom 1) adhv = aan de hand van Afb = Afbeelding aw = aangehaald werk BGT = Bijbel in Gewone Taal BHS = Biblia Hebraica Stuttgartensie (Hebr. OT) bv = bij voorbeeld CGK = Christelijk Gereformeerde Kerk cq = casu quo (bv ik doe kaas cq ham op mijn brood = ik doe kaas op mijn brood of anders ham) DL = Dordtse Leerregels dwz = dat wil zeggen eva = en vele anderen FB = FaceBook GNB - Groot Nieuws Bijbel GNT = Griekse Nieuwe Testament (Nestle-Aland) Gr = Grieks HCat = Heidelbergse Catechismus Hebr = Hebreeuws HKB = Historich Kritische Benadering (of Bijbelonderzoek) HSV = Herziene Staten Vertaling HTB = Het Boek ID = Intelligent Design itt = in tegenstelling tot Lat = Latijn LuV = Lutherse Vertaling LV14 = Leidse Vertaling 1914 LXX = Septuaginta (Grieks OT; 250 - 50 vC) M = Meditatie (bv Mc 1:1M = Meditatie over Mc 1: 1) NA = Nestle-Aland, 27-ste druk (Grieks NT) NB = Naardense Bijbel (P. Oussoren, 2004) NBG = Nederlands Bijbel Genootschap NBG51 = Bijbelvertaling van het NBG (1951) NBV = Nieuwe Bijbel Vertaling (2004) NBV21 = Nieuwe Bijbel Vertaling van het NBG (2021) nC = na Christus NGB = Nederlandse GeloofsBelijdenis NT = Nieuwe of tweede Testament OT = Oude of eerste Testament P = Paulus of de brieven van Paulus p = pagina of pagina's PKN = Protestantse Kerk Nederland PM = Post Modernisme P = Preek (bv Ps 84P = Preek over Psalm 84) Q = Quelle, bron van uitspraken van Jezus resp = respectievelijk (bv A en B reden in resp een Golf en een Astra = A reed in een Golf, B in een Astra) RKK = Rooms Katholieke Kerk SV = Staten Vertaling TeNaCh = Torah+Nebiïm+Chetoebim v = volgende vers (bv Ps 1: 1v = Ps 1: 1 - 2) vC = voor Christus vd = van de vv = volgende verzen (bv Ps 1: 1vv = Ps 1: 1 - 3) WV = Willibrord Vertaling X = Chiasme (kruisstelling) > = zie (bv > 2 betekent zie bij punt 2) // = synoniem parallellisme <> = tegenstelling, ook: antithetisch parallellisme |