Besproken Bijbelgedeelten

Zondvloed
Het verhaal van Noach en de ark op het water staat bekend als het zondvloed-verhaal. Maar al heeft de overstroming van de aarde en de ondergang van bijna alle leven te maken met het kwaad dat mensen bedrijven, het woord zond-vloed betekent niet 'vloed vanwege de zonde'. Het woord komt van sont-vloed = altijd/overal vloed, aanhoudende overstroming. Bij Denemarken is een zeestraat met die naam.

Wereldwijd
Zondvloed-verhalen zijn in vele culturen wereldwijd aangetroffen, maar opvallend genoeg niet uit Kanaän (Ugarit). Er zijn zondvloedverhalen uit Griekenland, India, China, Centraal Azië, bij de Eskimo’s en de eerste bewoners van Amerika: de Indianen in het Noorden en zuidelijker de Azteken en Maya’ en ook bij de Masai in Oost Afrika. Voor een beter begrip van het Bijbelse zondvloed verhaal kunnen we het beste terecht bij het Babylonische Astrachasis-epos (17-de eeuw vC). Het nog oudere (2100 vC) Gilgamesh-epos werd later met dit zondvloedverhaal aangevuld en in grote delen van het Midden Oosten, ook in Israël (Megiddo), bekend. De bijbelschrijvers moeten deze verhalen ook gekend hebben en geven die door op een manier die op beslissende punten van de Babylonische afwijkt.

In de vergelijking
Vergeleken met Babylonische Gilgamesh-epos valt op dat het Bijbelse zondvloedverhaal

• niet met meerdere goden rekent, maar met één. Voor die ene heeft de schrijver twee namen
  • Jahweh (HERE) als het om Zijn toewending naar mensen, dieren en aarde gaat.
  • El (God) als het om Zijn verheven soevereiniteit gaat.
• In andere scheppingsverhalen is de zonnegod belangrijk; in Gen 6 - 9 wordt die niet genoemd, zelfs niet bij de regenboog, die toch alleen te zien is als de zon schijnt.
• De reden van de zondvloed is niet dat de goden last hebben van de herrie die mensen op aarde veroorzaken; Israëls God stoort zich aan het goddeloze, slechte gedrag van mensen, maw er ligt een zedelijk reden aan ten grondslag.
• De ark in het Bijbelse verhaal heeft meer van een doodskist dan een schip: het is een rechthoekig geval zonder boeg. Roer, kiel en mast ontbreken ook al.
• De Bijbelse zondvloed duurt veel langer dan de 7 dagen in de Babylonische versie, nl 10 weken of een maanjaar of een zonnejaar. Dat geeft wel aan hoe zwaar God geraakt was door het kwaad op aarde en hoe grondig Hij ermee wil afrekenen.
• In de Babylonische versie is er niet sprake van een verbond van de hemel met de aarde en dus is de regenboog ook geen teken van dat verbond.
• Het Babylonische verhaal wordt volledig op maat gemaakt voor Israëls godsdienst, zelfs de held van het verhaal krijgt een Hebreeuwse naam Noach.
• In de Babylonische variant draait het om eeuwig leven, in het Bijbelse niet: De mensen zijn te slecht om onsterfelijk te kunnen zijn. Zelfs Noach is dat niet, en na het verhaal over zijn dronkenschap dat hier direct op volgt, is dat zeer te begrijpen.

Verklaring
Dat we deze verhalen overal op de wereld aantreffen is voor een deel te verklaren vanuit het steeds meer verspreid raken van mensen en volken over de aarde. Elk volk gaf dan zijn eigen invulling en betekenis aan een en hetzelfde zondvloedverhaal.
Maar wat is dan de oorspronkelijke ervaring die aan deze verhalen ten grondslag ligt?

• Is het met een verhaal / nachtmerrie begonnen, wellicht uit het collectieve onbewuste (Jung, als er zoiets bestaat)
• Of was er ooit een echte grote overstroming?

Dat laatste menen oa de uitleggers die vinden dat de bijbel in alles correct informeert, dus ook over aardlagen, fossielen enz. Zij verklaren een wereldwijde overstroming als volgt:

• water boven de aarde breekt door de overkapping (Morris, canopy-theorie)
• water onder de aarde breekt door scheuren omhoog (Brown, hydroplaat-theorie)
• door verschuivingen van de aardplaten ontstaan overstromingen (Baumgardner).

Volgens James Ussher¹ zou dit gebeurd zijn in 2.348 vC (1650).
Het bezwaar, tegen vooral de eerste twee van deze theorieën is, dat zij strijdig zijn met alle wetenschappelijke kennis die de geologie ons heeft opgeleverd.

Andere onderzoekers houden het op een beperkte ramp. Er zijn twee geschikte kandidaten:

• Bij het stijgen van de zeespiegel na de laatste ijstijd zou de scheiding tussen Middellandse Zee en Zwarte Zee gedeeltelijk zijn bezweken. Daardoor stroomde water van de Middellandse Zee de veel dieper gelegen Zwarte Zee in. De oevers kwamen dus onder water te staan. De bewoners vluchtten weg en verspreidden zich over Europa en Azië.
• De inslag van een grote komeet +/- 3.000 vC ten Zuid Oosten van Madagascar veroorzaakte niet alleen de Burckle-krater (met een diameter van 30 km) op de bodem (3.800 meter onder de zeespiegel) maar ook wereldwijde tsunami’s. Gaan alle zondvloedverhalen op deze gebeurtenis terug?

Bronnen?
Het zondvloedverhaal dat we in de Bijbel aantreffen geeft aanleiding om te denken dat er meerdere schriftelijke bronnen in zijn verwerkt.

• Hier en daar treffen we verdubbelingen aan, bv het ‘nooit weer’ in Gen 8: 21 en 9 : 11.
• Er zijn merkwaardige verschillen:
  • afwisselend gebruik van de Godsnamen Jahweh (HERE) en El (God)
  • wanneer is de aarde droog? Op 01-01-601 (Gen 8: 13) of 27-02-601? (Gen 8: 14)? (gerekend vanaf Adam)
  • De ene keer telt de schrijver de dagen, een andere keer noemt hij de datum.
  • Hoe lang duurt de hele geschiedenis: een zonnejaar, een maanjaar of 10 x 7 dagen? (>uitleg)
  • Welke dieren gaan aan boord: de ene keer krioelende dieren, vee en vogels, de andere keer reine en onreine dieren.
  • En hoeveel: Eén paar of zeven paar?
  • Waarom een raaf en een duif?

• Kenmerkend voor J de godsnaam HERE, 7 paar reine dieren en vogels, de duif.
• Kenmerkend voor P de godsnaam God, 1 paar dieren, de raaf.
• R zou een aantal verzen verplaatst hebben, bv Gen 7: 16b zou oorspronkelijk gestaan hebben na Gen 7: 7.

Een andere mogelijkheid is dat R een eerdere versie (J) redigeerde tot de versie die we nu in de bijbel aantreffen. (dus zonder gebruik te maken van een bron E)

Hierover is veel te doen en eensgezindheid is ver te zoeken. Dat is voorwerp van wetenschappelijk debat. Als gelovige lezers echter zijn we niet geïnteresseerd in de voorgeschiedenis van dit verhaal. Ons gaat het om de eindvorm zoals we die nu in de bijbel aantreffen. De schrijver (of R?) heeft die uit mondelinge en/of schriftelijke tradities (J, P?) tot een zorgvuldig geheel gecomponeerd. In zijn ogen was het af en geschikt om bij degenen aan wie dit verhaal verteld zou worden de boodschap over te brengen. Elke tijd zoekt en vindt er een eigen boodschap in. In Gen 6: 5 - 9: 17 uitleg geef ik door wat ik er als boodschap in hoor.

Gespreksvragen:
* Voor de Bijbelschrijvers was het geen probleem waar al het water van de zondvloed gebleven is. In zijn visie is de aarde een ronde, platte plaat. Het water van de overstroming is nu weer onder de aarde. Maar wij weten dat de aarde rond is. Dan kunnen we het verhaal niet meer letterlijk nemen, want hoe moeten we ons voorstellen dat zelfs de hoogste bergen onder water stonden? En waar is al dat water gebleven? Hoe los jij dit op?
* Voel je meer voor de psychologische verklaring (droom, nachtmerrie) of meer voor de natuurkundige (inslag meteoriet)?
* Het gevaar van een wereldwijde overstroming is weer actueel. Als door klimaatverandering alle ijs ter wereld smelt, stijgt de zeespiegel ongeveer 70 meter. Wat is in deze context het belang van het zondvloedverhaal?


----
¹ De Ierse aartsbisschop (1581 - 1656) die de Schepping ook al wist te dateren (23 okt 4.004 vC).