Mijn verhaal

Het zijn vooral de volgende dingen die de crisis in mijn geloof veroorzaakten:

1. de ontgoocheling door het het gebrek aan bevestiging van mijn geloof (de beleving van Gods afwezigheid)
2. de vraag naar Gods hand in de loop van de gebeurtenissen (de waarom-vraag of theodicee)

Ik trek de volgende conclusies en probeer te bedenken wat de uitgangspunten zouden kunnen zijn voor een nieuwe vorm van geloof.

1. (a) Zonder zingeving is het leven uiteraard zinloos of absurd. Dat is overigens wat anders dan dat het leven zonder zingeving waardeloos is, maar met zingeving (weten waar je vandaan komt, waarom je er bent, wat er na de dood komt enz) is het wel een stuk rijker.
   Ik geloof dat antwoorden op zulke vragen weliswaar opkomen in jezelf, maar ook dat ze niet voortkomen uit jezelf. Je verzint die niet, het komt van buiten: Iets, God doet dat. Hij 'spreekt'. Door mensen, de natuur (bv regenboog), een gebeurtenis of een verhaal uit de Bijbel verschijnt je leven in een nieuw licht (> 3a) waardoor het er zinvol uitziet. Openbaring is volgens mij precies deze speciale ervaring van het ontdekken van zin en betekenis. Het is zien - soms even. Voor Mozes, de profeten, Paulus en de evangelisten tegen de achtergrond van het polytheïsme, voor ons tegen de achtergrond van goden, machten en het materialisme.
   (b) Dat ontdekken gebeurt dus niet op mystieke wijze, direct en onbemiddeld, maar bemiddeld. Geloof ontspringt aan dit spreken of zich openbaren van God. Natuurlijke theologie en algemene openbaring bieden geen aanknopingspunt.
    
2. (a) Vanwege het bittere raadsel van het onheil (natuurlijke kwaad) in onze wereld en vanwege de ellende die mensen elkaar aandoen (morele kwaad) is God voor mij niet in de eerste plaats¹ de Schepper van alles wat is² , de Voorzienigheid die alles bestuurt of het Opperwezen dat af en toe op de loop der gebeurtenissen ingrijpt². Ik zie God eerder als Degene die het verlangen wekt naar zin en betekenis, naar het ware, goede en schone, naar gerechtigheid. De Geest die de dingen in een ander licht stelt. Hij maakt bv de bloemen op het veld en de vogels in de lucht tot een teken of symbool van het Koninkrijk der hemelen (dus wel bijzondere, geen algemene openbaring). Dat doet Hij ook met zorgen verdriet, ziekte en dood, schuld en zonde. Die verschijnen in het licht van kruis en opstanding. Zo inspireert Hij tot het goede: een leven van geloof, hoop en liefde. Deze God is niet een grillig Opperwezen, licht en duister om het even, maar puur Eén, betrouwbaar, één en al licht.
   (b) Of en zo ja hoe Hij ook nog op andere wijze actief de gang van zaken in deze wereld beïnvloedt, kan geen mens weten. Die dingen zijn voor ons verborgen. Je kunt er om bidden en voor danken maar ook je erin vergissen.⁴ Mij lukt dat niet meer. Het leed van mensen roept te veel vragen op om kinderlijk blij te danken voor wat goed is, of om vertrouwend te vragen om wat nodig is: waarom de een wel, de ander niet geholpen?
   (c) Ik vul bidden nieuw in als een poging om de warme gevoelens van liefde, vriendschap en aandacht voor mensen bewust te worden en levend te houden. Het is niet zo zeer spreken tot als wel luisteren naar Gods Geest die in mij zucht (Rom 8) en het verlangen naar Gods nieuwe wereld beademt. Onmisbaar om geïnspireerd te blijven voor waar het op aankomt in het leven en niet bitter of onverschillig bij de eindstreep aankomen.
    
3. (a) Het eerste en voornaamste wat ik over God zou willen zeggen is, dat Hij je aanspreekt door het verhaal van Jezus (> dit ene). Maw dat Hij met je hart, ziel of geweten heeft te maken (is het egocentrisch of liefdevol gericht op de ander?), met je emoties, gevoelens en beleving van de dingen, en met de geestelijke waarden waardoor je je laat leiden: je verlangen naar vrijheid, waarheid, gerechtigheid, vrede, de humaniteit. 
   (b) Beginnend bij dit ene als het meest centrale en wezenlijke over God valt er vast iets te zeggen over de betrokkenheid van deze God bij oorsprong en bestemming van de werkelijkheid, over diens leiding van mensen en volken in verleden en toekomst en andere geloofsthema's. Dus eerst weten wat Gods presentie betekent en vervolgens van daaruit (de tekens van) zijn macht, wijsheid, leiding, alomtegenwoordigheid opmerken enz⁵.
    
4. (a) Het geloofsgebouw was me als een vaas uit handen geslagen en in stukken gevallen. Zal het lukken de scherven weer tot die mooie vaas van het geloofsgebouw in elkaar te zetten? Terug naar het oude zal niet gaan: het bleek niet bestand tegen de crisis. Maar misschien kan er met deze stukjes een andere puzzel gelegd worden? De oude geloofsleer had ik vanuit de randen - schepping en heilsgeschiedenis - ingevuld; de nieuwe wil ik leggen vanuit het midden - dit ene. 
   (b) Het belang van een nieuw geloofsgebouw is beperkt. Geloven is nu eenmaal niet uit de Bijbel een geloofsleer afleiden en elke tekst van de Bijbel volgens dat systeem uitleggen.⁷ Wie gelooft vindt in de Bijbel een bonte verzameling verhalen ter ondersteuning, verdieping en bijsturing van zijn geloof.  Geloof leeft uit het horen van de Bijbel. Een geloofsleer zal wel altijd fragmentarisch blijven.
   (c) Ook al omdat een afgerond wereldbeeld niet meer mogelijk is, of het nu pan(en)theïstisch, deïstisch of nog anders is ingevuld. Hemel (de sfeer van God) en aarde (de wereld van mensen) staan niet los van elkaar, vallen ook niet samen; ze overlappen elkaar⁶.
    
5. (a) In formele zin is geloven dat waar je voor gaat: je doel na streven, je zingeving proberen te realiseren. Inhoudelijk is geloven (op z'n christelijk) je laten inspireren door het sleutelverhaal van Jezus' lijden, sterven en zijn opstanding ten derde dage.
   (b) Wie daaraan - dwz aan Jezus - gehoor geven, staan op tegen alles wat het leven naar beneden haalt en van zijn zin berooft: honger, ziekte en gebrek, eenzaamheid, leugens, onrecht, geweld en alle andere vormen van dood.
    

-----
¹ Ik bedoel niet dat God er niets mee te maken heeft, maar dat dit niet het goede vertrekpunt is.
² Ook wel: het Opperwezen, het Zijn, het Transcendente, de absolute Geest of een ander oerprincipe van de filosofie.
³ Theïsme in de vorm van een supra naturalistisch godsbeeld kan niet meer.
⁴ Als je God dankt omdat de dokters je helpen kunnen en na enkele weken blijkt dat de medicijnen een averechtse uitwerking hebben waardoor de gezondheid (onherstelbaar?) is verslechterd.
⁵ Miskotte, Geloof en Kennis p. 196. 
⁶ Wright, Eenvoudig Christelijk p. 63 - 68.
⁷ Dat leek me wel lange tijd het ideaal. Calvijn ondernam een poging in zijn Institutio Christianae Religionis, die als een leeswijzer bij de Bijbel is bedoeld.
Tom Wright doet iets vergelijkbaars: hij ontdekt als doorgaand thema in de Bijbel dat God bij mensen wil wonen. Maar een afgerond systeem maakt hij er niet van.
⁸ Sommige lezers waren zo vriendelijk om te reageren. Ze merkten op dat mijn biografie heel rationeel is en vroegen zich af of ik de gevoelskant van het geloof misschien verwaarloosd had. Dat is een terechte opmerking, al is het natuurlijk ook zo, dat een reflectie per definitie verstandelijk is. In m'n geloof zit behoorlijk wat meer beleving (verlangen, teleurstelling) dan uit deze reflecterende biografie blijkt. Maar inderdaad m'n geloof is nooit zonder commentaar of beoordeling vanuit mijn hoofd. Ik denk, als ik mijn verstand had uitgeschakeld om alleen vanuit m'n gevoel te geloven, ik m'n geloof al jaren geleden aan de kant had gedaan. Het is dankzij m'n verstand dat ik er nog steeds mee bezig ben. Ik wil m'n verstand wel een minder dominante rol geven. Dat zie je ook aan de punten 2 en 3 hierboven. En ik wil de rol van gevoel, intuïtie, beleving, creativiteit groter maken. Dat zie je aan punt 4.